Bilimin ana gayesi, olup bitenin sebebini bulmaktır. Olup bitenin sebebini niçin ararız Olup biten kötüyse önlemek, iyileştirmek; iyiyse arttırmak için.

Bilimin maksadı büyük çapta budur. Ana gayesi dedim. Başka gayeleri de vardır: Olanı tasvir etmek. Olanı anlamak Bunlar görece ikincil sürücüler. Asıl sürücü, beğenmediğimiz sonuçların sebeplerinden kaçınmak veya sonuçlar hoşlandığımız hâle gelinceye kadar sebepleri değiştirmek.

Biz Türk okur-yazarları, böyle mi yapıyoruz Kesinlikle hayır. Bizi inceleyen bir dış gözlemci, sebep sonuç ilişkisine inanmadığımızı düşünür. Biz sebepleri bulup değiştirmek yerine sonuçlara öfkelenip küfrediyoruz. Sebep aradığımızı zannettiğimiz zamanlarda da aslında sebep değil sorumlu arıyoruz.

Önümde bir mahallî gazete ve iki haber var. Biri, Erdoğan'ın araba fiyatlarını düşürdüğünü, bunu da ÖTV'yi kaldırarak yaptığını anlatıyor. Manşet şöyle: "Dayılar, amcalar sıraya girecek! Cumhurbaşkanı duyurdu! 425.400 TL'ye Doblo 359.400 TL'ye Fiorino ÖTV şartsız satılacak." Diğer manşet de şu: "Emekliler İçin Müjdeli Haber: 2024 Zamlı En Düşük Emekli Maaşı Açıklandı" Her iki haberi de büyük boy, yakışıklı Erdoğan fotoğrafları süslüyor. Birincide Doblo ve Fiorino resmileri de var ama onlar daha küçümen. Uzaydan Türkiye'ye düşmüş ama Türkçe okuyabilen bir uzaylı olsanız bu haberlerden ne anlarsınız Demek ki fiyatları düşüren, gelirleri arttıran Erdoğan diye biri var. Ya sebep sonuç Besbelli: Erdoğan hem fiyatları düşürüyor hem gelirleri arttırıyor. Allah ondan razı olsun.

Peki, fiyatlar o tepelerde ne yapıyordu Gelirler o kuyu diplerinde ne geziyordu Bunların sebebi kim

Sorunun tuhaflığını fark ettiniz mi "Kim" dediğimize göre cevabı bir kişi ve yalnızca tek bir kişi olmalı. Birden fazla sebep aramaya, ekonomik sebep sonuç zincirleri araştırmaya gerek yok. Önce fiyatları faiz arttırıyor dedik. Faizleri düşürdük. Fiyatlar daha beter arttı. Bir ara muhalefet arttırıyor, Kılıçdaroğlu arttırıyor, dış güçler arttırıyor da dendi. Her kim arttırıyorduysa iktidar arttırmıyordu ya

İktidar ancak fiyatları düşürür ve gelirimizi arttırır. Bizleri enflasyona ezdirmez. Galiba kendisi de ezilmiyor; görünüşü öyle. Alan memnun, satan memnun; peki bizi kim dövüyor

En kaba tek sebep ve tek sorumlu aranmasına bile razıyım. Hiç olmazsa sebep aranıyor. Bizim okuryazar genellikle böyle kaba sebep arayışında dahi değil. O sadece sonuçlara kızıp küfreder.

Müslüman Zihninin Kapanışı'nın yazarı Robert R. Reilly, Müslüman düşüncesinin altın çağının sona erişini, Eşariye'ye bağlıyor. Kayıp Aydınlanma'nın Frederick Starr'ı gibi. Reilly, sebep zincirinde bir adım daha atıyor ve şöyle diyor: Eşariye, "Dünya her an yeniden yaratılır ve Allah her yaratışta dünyayı dilediği gibi yaratır." düşüncesindedir. Hâl böyle olunca sonuçlara sebep aramanın bir anlamı kalmaz. Bilim peşinde koşmanın da Niçin öyle oldu Allah öyle istedi de ondan öyle oldu Bu kadar.

Reilly, tarafsız bir adam değil; hele bir bilim adamı hiç değil. Evanjelist Katolik. Fakat iddiaları Eşariye'ye tam uymasa da bizim bugünkü dinbazların zihin yapılarını okşuyor. Hatırlayın, "Fiyatları Allah arttırıyor." diye boğazını yırtarcasına bağıran bir sarıklı vardı. Dediğine de hadisten delil getiriyordu.