Şirket, spor kulübü, arkadaş grubu, dernek, siyasi parti, köy, devlet İnsanların oluşturduğu bütün gruplaşmalarda "biz" duygusu yakalanmaya çalışılır. Buna mensubiyet şuuru, ait olma bilinci de diyebilirsiniz. İsterseniz "kimlik" deyiniz. Bu toplulukların yöneticilerinin birinci işi "biz"i yaratmak, bunu yaratırken de topluluğun daha küçük "biz"lere bölünmesini önlemektir.

Aslında "biz" olmak, insanların fıtratında var. Genler keşfedildikten sonra toplum içinde yaşamak insanın genlerinde var diyoruz: İnsan bir toplum yaratığı. Genlerimize kazınmış, çünkü en eski çağlardan beri insanın hayatta kalabilmesi için toplum gerekmiş. Derek Bickerton'un Adem'in Dili kitabında bu gereklilik pek güzel anlatılır. Tek insan veya sadece birkaç insan, mesela bir aile, yırtıcılara karşı savunmasızdır. Ne aslan veya kaplan gibi pençeleri ne de dişleri vardır. Bir veya birkaç insan böyledir ama sahaya bir insan toplumu çıkınca dengeler değişir. Yazar, baltalar fırlatıp bağırarak hep birlikte kaplanın veya aslanın üzerine koşan onlarca insan karşısında yırtıcının kaçmak zorunda kaldığını anlatır. Bickerton, en eskilerde, avlarda önce yırtıcıların pençe ve diş izlerinin, onların üstünde insanların balta izlerinin görüldüğünü fakat geçmişi on binlerce yıl ileri sardığımızda sıranın değiştiğini anlatır. Başlangıçta insanlar yırtıcılardan kalanla beslenirken daha sonraki devirlerde, yırtıcılar insanların artıklarıyla yetinmek zorunda kalıyor. Değişen ne Değişen dil ve dil sayesinde toplumun mümkün hâle gelmesi.

MİLYON YILLIK ZİYAFET

Bu en eski "biz"in bir yararı da büyük avların paylaşılmasında. Taş devrinde buzdolabı, derin dondurucu yok. Fakat "biz" var. Ben büyük bir av avlarsam toplulukla paylaşıyorum, yarın başkası avını benimle ve ailemle paylaşıyor. Hâlâ en sık yaptığımız sosyal faaliyetin birlikte yemek yemek olması yüzbinlerce, belki milyonlarca yıl eskilerden gelen bir alışkanlık!

Bickerton insanın "biz"i sağlayabilmek için lisanı icat ettiğini söylüyor. Kitabın tam ismi şöyle: Adem'in Dili- İnsan Dili Nasıl Yarattı ve Dil İnsanı Nasıl Yarattı. (Hill and Wang, 2009; Türkçesi 2017'de Boğaziçi Yayınları'ndan çıkmış.)

BİZ VE EDEBİYAT

Akla hemen Robin Dunbar'ın "arkadaşlık bağları" geliyor. Dunbar'a göre insan beyni, fiziki özellikleri elde etmek için gelişmedi; toplum için, "biz" duygusu için gelişti. Dunbar'ın bu varsayımını ispat ederken kullandığı bir grafik var. Primatların beyin hacmi ile topluluklarının, arkadaş gruplarının sayısını karşılaştırıyor ve her birinin grafiğin tam da bulunması gereken yerine düştüğünü gösteriyor. Ne kadar beyin, o kadar arkadaş Bu grafikte insanın mensup olabileceği en büyük grup 150 kişilik. Dunbar'ın beyin-arkadaş sayısı grafiğini çizmeden önce bulduğu ve buluşuyla meşhur olduğu sihirli Dunbar sayısı, isterseniz Dunbar tavanı deyin, işte bu 150 rakamı idi. Bu tavanı delip daha büyük gruplara ulaşabilmek için edebiyat gerekiyor. Hani post modernlerin "anlatı" dedikleri şey var ya, işte insanı primatlardan kökten ayıran şey de o anlatı. Anlatı olmasa insan olmayacak veya çok ilkel bir varlık olarak devam edecek. Masallar, destanlar, hikâyeler, tarih Bunların gelişmesini sağlayan, edebiyatı insanlara veren de lisan!

Bir not olarak söyleyip geçeyim: Sosyolojideki millet teorilerinde Ernest Gellner'in "ortak yüksek kültür", Anthony Smith'in "etnosembolizm", Benedict Anderson'un "basın kapitalizmi" dediği şeyler Dunbarın "edebiyat"ı ile birleşiveriyor. Bu sentez galiba bana ait. Başka yerde görmedim.