Fiilî Hizmet Süresi Zammı (FHSZ) olarak yer alan uygulama halk arasında yıpranma olarak bilinmektedir. Daha önceden SSK ve Emekli Sandığı uygulamasında olduğu gibi SGK uygulamasında da yıpratıcı işlerde çalışanların hem primleri artırılarak hem de yaşı düşürülerek emeklilikte avantajlı olmakta ve diğer çalışanlara göre daha erken emekli olmaları söz konusu olmaktadır.

Bu yazımızda hangi işlerde çalışanların yıpratıcı iş kapsamında oldukları ve bunların yıpranma avantajlarından faydalanmalarıyla ilgili nüansları SGK'nın son düzenlemeleri muvacehesinde izah edeceğiz.

Yıpranma kapsamındaki iş ve iş yerleri

Halk arasında yıpranma hakkı olarak bilinen "Fiilî hizmet süresi zammı" SGK (5510 s.) Kanununda 20 kategoride sınıflandırılmıştır. Bu kategoriler arasında Cam fabrika ve atölyeleri, Alüminyum fabrikaları, Demir ve Çelik Fabrikaları, Kurşun ve arsenik işleri,Cıva üretimi işleri sanayii, Çimento fabrikaları, Kok fabrikalarıyla termik santraller, Asit üretimi yapan fabrikaları, Döküm fabrikaları, Radyoaktif işleri, Su altında veya su altındabasınçlı hava içinde çalışmayı gerektiren işler, İtfaiye ve yangın söndürme işleri, Yer altı işleri,Basın işlerinde çalışanlar, TSK, Jandarma, Emniyet ve MİT mensupları, Cumhurbaşkanı ve Yardımcıları, Milletvekilleri ve Bakanlar yer almaktadır.

En son yıpranma hakkı verilen meslekler arasında; 1219 sayılı Kanun kapsamında çalışan sağlıkçılar, Hemşirelik Kanunu ve Eczacılar Kanunu kapsamında sağlık meslek mensubu sayılanlar ve insan sağlığı için koruyucu, teşhis, tedavi ve rehabilite edici hizmetlerde çalışanlar ile yasada belirtilen diğer sağlık çalışanlarına 2018 yılında 60 gün yıpranma hakkı verilmiştir. Bu meslek mensuplarının öncesinde ise 2017 yılında yapılan yasal düzenleme ile ceza infaz kurumu müdürü, idare memuru, infaz ve koruma başmemuru, infaz ve koruma memuru ünvanlı kadrolarda bulunanlar ile Adalet Bakanlığı taşra teşkilatına tahsisli kadro veya pozisyonlarda bulunup ceza infaz kurumlarında görev yapan ve ceza infaz kurumlarında hükümlü ve tutuklularla bilfiil irtibat içinde olan diğer görevlilere 90 gün fiilî hizmet süresi zammı verilmiştir.

Yıpranmaya ilişkin son düzenlemeler

SGK mevzuatında yıpranmaya (fiilî hizmet süresi zammına) tabii işler ve iş yerleri belirlenmiştir. Bu iş yerleri tarafından SGK'ya fiilî hizmet süresi zammına tabi belge türleri ile (41-a) SSK kapsamında çalışanların hizmetleri her ay bildirilmektedir.

Fiilî hizmet süresi zammına tabi kapsamda iş yeri olarak tanımlanan, iş kolu ve belge türü fiilî hizmet süresi zammına tabi olarak bildirim yapılabilecek nitelikte olan iş yerlerinden SGK'ya yapılan hizmet bildirimlerinde sigortalılara ait bazı meslek kodlarının fiilî hizmet süresi zammına tabi çalışma sayılamayacak ve işin risklerine maruz kalmayacağı nitelikte olduğu SGK tarafından tespit edilmiştir.

Nisan 2025 dönemine ait hizmetlerin bildirimlerinden itibaren geçerli olmak üzere, kısıtlanan meslek kodlarından iş yerleri tarafından SGK'ya fiilî hizmet süresi zammına tabi belge türleri ile (41-a) SSK kapsamında çalışanların prim (APHBMUHSGK) belgeleri aracılığı ile hizmetlerinin bildirimleri engellenecek olup bildirim aşamasında işverenlere hata mesajı ile dönülecektir.