Ülke olarak neden sürekli makroekonomik belirsizlikler ve dengesizliklerle uğraşıyoruz Belli ki bu sorunların kök nedenlerine çözüm üretmek yerine, günü kurtarmaktan öteye geçemiyoruz. Finansal istikrarsızlık, enflasyon, hayat pahalılığı, durgunluk, yoksulluk, işsizlik, gelir dağılımı bozukluğu, bütçe açığı, dış ticaret açığı gibi sorunlar gerçekte suyun üzerinde görünen belirtilerdir. Bu sorunların temelinde ise sağlıklı ve nitelikli bir üretim ve istihdam yapısına sahip olamayışımız, kayıt dışı ekonominin büyüklüğü, hukuksuzluk ve yandaşı zengin etmeye dayanan politik sömürü düzeni yatmaktadır.

Geçen hafta, uluslararası kredi derecelendirme kuruluşu Moody's, Türkiye'nin uzun vadeli yabancı ve yerel para cinsinden kredi notunu bir kademe artırarak B1'den Ba3'e yükseltti ve not görünümünü "pozitif"ten "durağan"a çevirdi. Bu durum büyük bir başarı gibi lanse edildi; gazeteler manşetler attı. Ancak önde gelen üç kredi derecelendirme kuruluşu da (Moody's, Fitch ve S&P) hâlâ Türkiye'yi yüksek riskli ülkeler kategorisinde görüyor ve yatırım yapılabilir ülke olarak değerlendirmiyor. Bu not artırımı sadece, Türkiye'nin aldığı krediyi geri ödeme kapasitesinin bir miktar iyileştiği anlamına geliyor. Oysa Türkiye'nin CDS primlerine baktığımızda, gelişmekte olan ülkeler arasında Arjantin hariç hâlâ en yüksek (kötü) CDS primine (274.49 bps) sahip bulunuyor.

Haziran ayında bütçe açığı 330.2 milyar liraya, ilk altı aylık bütçe açığı 980.478 milyar liraya, son 12 aylık bütçe açığı ise 2 trilyon 339 milyar liraya (GSYH'ye oranla yüzde 4.5) yükselmiş durumda. Bu bütçe açığını da ancak yüksek faizle borçlanarak kapatabiliyoruz. Borçlarımız sürekli artıyor. İlk altı ayda ödenen faiz tutarı 1 trilyon 111 milyar liraya ulaşmış bulunuyor. Türkiye'de bütçe açığının bir nedeni keyfi harcamalar ve kamunun tasarruf etmemesi iken diğer nedeni de ekonomideki yüksek kayıtdışılık ve toplanamayan vergi gelirleridir.

Vergilerin yaklaşık yüzde 80'i; kaynaktan alınan vergilerden, KDV ve ÖTV gibi dolaylı vergilerden, gümrük vergileri, mülkiyet vergileri ve işlemler üzerinden alınan harç ve benzerlerinden oluşuyor. Beyan edilmesi gereken ve dolaysız vergi konusu olan gelir ve kazançlarda ise yaygın bir kayıtdışılık gözlemleniyor. Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek'in açıklamalarına göre; 2024 yılında kuyumcular aylık ortalama 42.360 lira, doktorlar 61.031 lira, avukatlar 33.641 lira, restoranlar 20.329 lira, kadın kuaförleri ise sadece 4.729 lira brüt gelir beyan etmiş. Özellikle hizmet sektörü neredeyse belgesiz çalışıyor. Bütün bu rakamlar ve vergi incelemeleri, Türkiye'de kayıt dışılığın ne denli yaygın olduğunu gösteriyor.

Oysa çağımızın gelişmiş teknolojik ve finansal olanakları kullanılarak vergilemede net gelir artışı esasına geçilebilir; ayrıca izah edilmeyen servet artışlarının makul oranlarda vergilendirilmesi sağlanabilir. Böylece hem vergilendirmede adalet sağlanmış olur hem de kayıtdışılık en aza indirilmiş olur. Peki neden yapılamıyor ünkü burada da karşımıza siyasi irade sorunu çıkıyor.