1966 yılında Haleb'e gitmiştik. Antakya'dan sınırı geçtik. Haleb, adeta rüya gibi bir şehirdi. Kendimi bir anda 19. ve 20. yüzyıl Osmanlı Türkiyesi'nde bulmuş gibi hissettim. Şehirde farklı etnik ve kültürel unsurlar bir arada yaşıyordu. 1967'de ise İsrail Savaşı çıktı. Bu renkli, antika dünya mahvoldu. O günkü Haleb'i, 10 yıl sonra, 1976'da tekrar ziyaret ettiğimde yine aynı güzelliğiyle gördüm. Ancak bugün aynı Haleb'i görebileceğimi sanmıyorum. Oysa Haleb, Türkiye tarihi ve Ortadoğu için her zaman çok önemli bir merkez olmuştur.

SURİYE adıyla anılan bir siyasi birlik, ne Roma İmparatorluğu'nda ne de Osmanlı İmparatorluğu'nda mevcuttu. Osmanlı İmparatorluğu'nun en büyük vilayetleri arasında Selanik ve Haleb başı çekerdi. Aynı şekilde, "Hüdâvendigâr" adıyla bilinen Bursa da bu vilayetlerden biriydi. Bu vilayetler, bugünkü birkaç bölgeyi içine alacak kadar genişti. Haleb, kendisine oldukça yakın olan Anteb (Ayıntab) Sancağı'nı ve Urfa'yı da kapsardı. Şimdilerde HTŞ'nin (Heyet Tahrir el-Şam) ilerlediği Hama da bu eyalete dahildi. Bu vilayetlerdeki tımarların sayısı fazlaydı ve asker mevcudu yüksekti. Her merkezin çarşılarındaki üretim, ayrı bir zenginlik kaynağıydı.

Haleb ile Şam arasında tarih boyunca büyük bir rekabet vardı. Öyle ki Şamlılar, Halebliler için "Timurlenk'in veletleri" tabirini kullanırdı. Ne yazık ki, son kriz sırasında Esad'ın milisleri Haleb ve halkına çok ağır bir yıkım yaşattı.

strong class'read-more-detail'Haberin Devamı

BU BÖLGEDE SORUMSUZCADAVRANILAMAZ

Memluklar ve Osmanlılar dönemlerinden beri her türlü zenginliğin merkezi olan bu bölgenin ne zaman ve nasıl ıslah edileceği belirsiz. Ayrıca Haleb halkının, kendileriyle hiçbir bağı olmayan bir idarenin altında yaşaması mümkün değil. ABD'nin bu bölge üzerindeki, Akdeniz'e uzanmayı amaçlayan ve yerel YPG'yi destekleyen stratejisi ise son derece sakıncalı. Türk sınırlarının; güneydeki sanayi ve tarım havzasının geleceği açısından, bu bölgenin böylesine sorumsuz bir politikaya terk edilmesi mümkün değildir.

Bu vilayet, dinler ve mezhepler açısından oldukça renkli bir nüfusa ev sahipliği yapıyordu. İmparatorluğun son dönemlerinde dahi, Vilayet İdare Meclisleri'ndeki cemaatlerin ruhani ve laik temsilcilerinden oluşan bir yapıya sahipti. Adeta tarihte benzeri görülmemiş bir ruhban şurasını andırıyordu. Bölgede konuşulan diller de inanılmaz bir çeşitlilik gösteriyordu. Sadece Türkçe ve Arapça değil, Fırat kıyısındaki doğu bölgelerinde Kürtçe; Haleb ve civarındaki şehirlerde ise İtalyanca ve Fransızca bile konuşuluyordu.

strong class'read-more-detail'Haberin Devamı

18. yüzyıldan beri Akdeniz ticaretinin en önemli merkezlerinden biri olan Haleb, bugün de bu rolü üstlenmeye adaydır. Ancak Hafız Esad ve halefinin yönetimindeki Suriye'de bu bereketli yapının devam etmesi mümkün görünmüyor. Rusya, Putin'in liderliğinde ilk kez Akdeniz'e girdi ve Suriye'de bir üs kurdu. Ancak bu üssü ne derece başarıyla elde tutabileceği konusunda henüz ikna edici bir gelişme görülmüyor. ABD ise Ortadoğu politikasını kendi çıkarlarına göre şekillendiriyor, ancak bu tamamen bilgisizlik üzerine kurulu bir stratejidir. Şehirlerini terk eden insanların nasıl ve ne kadarının geri döneceği ise belirsizliğini koruyor.

Televizyon programı için çekime gittiğimiz Haleb kalesinin önü.

strong class'read-more-detail'Haberin Devamı

YAPILACAKEN İYİ ŞEY NEDİR

Yapılacak en iyi şey, Suudi Arabistan gibi ne yapacağını bilemeyen bir siyasi yapının ötesine geçip mali yönden daha güçlü olan Katar gibi bir devletin desteğiyle Haleb ve civarında asayişi sağlamak ve geri dönen mültecilerin refahını ve rehabilitasyonunu temin etmektir. Ancak bu, Esad yönetimi altında mümkün değildir. Esad rejimi, Suriye nüfusunun yalnızca yüzde 7-8'ini temsil eden unsurların oluşturduğu, bir arada yaşamaları mümkün olmayan bir topluluğa dönüşmüştür. Rejim ancak kendi taraftarlarıyla Batı Suriye'de Lazkiye civarında tutunabilir.

Eski Suriye'nin aslında çok da eski bir yapı olmadığı, Birinci Dünya Savaşı sonrasında ortaya çıkan bir Fransız tasarımı olduğu açıktır.