Asgari ücret ve zincir marketler

Hızlı tüketim maddeleri (HTM) perakendeciliği ve özellikle zincir marketler son dönemde gündemin en başındaki yerini koruyor. Asgari ücrete yıllık bazda yapılan 100'lük zam sonrası gözler zincir marketlere ve yapacakları zamlara çevrildi. Rekabet Kurulu tarafından 2021 ve 2022 yılında 5 büyük zincir markete yönelik olarak kartel gerekçesiyle verilen idari para cezaları bu konudaki tartışmaları yeni bir boyuta taşısa da soruna daha yapısal bir çözüm bulunması gerekliliği tüm yakıcılığı ile orta yerde durmaktadır. Zira temel tüketim kalemlerinin fiyatlarını keyfî biçimde artırdığı düşünülen zincir marketler, çözümün değil sorunun bir parçası olmayı sürdürüyor. HTM perakendeciliği pazarındaki yoğunlaşma oranlarına bakıldığında ilk dört teşebbüsün sektör içindeki ağırlığı 2010 yılında 26 iken, 2022 yılı sonu itibarıyla bu oran 85'e ulaşmıştır. Ayrıca pazardaki ilk dört marketin üçü indirim market olup bu üç market pazarın yaklaşık 63'üdür. İlk iki indirim market ise pazarın kabaca yarısıdır. Böylesi bir vasatta tekelleşmeyi engelleyecek önlemler alınması şarttır. Yurt dışındaki ilgili alandaki bazı uygulamalara bakmak bu minvalde ilham kaynağı olabilir. Örneğin Birleşik Krallık'ta perakendecilerin tedarikçilerine adil davranmasını sağlamak amacıyla kurulmuş bir Süpermarket Ombudsmanlığı bulunmaktadır. 2013 yılında kabul edilen Süpermarket Ombudsmanlığı Kanunu ile yasal temelleri atılan ombudsman bağımsız bir otoritedir. Ombudsmanlığın amacı perakendecilerin Süpermarket Tedarik Kodu'na uyumunu teşvik etmek, kodun uygulanıp uygulanmadığını izlemek ve gerektiğinde yaptırım uygulamaktır. Kod kapsamındaki perakendeciler, tedarik anlaşmalarını bu koda uygun bir biçimde düzenlemek zorundalar. Kod uyarınca, perakendeciler, tedarikçileri ile adil ve yasalara uygun şekilde ticaret yapma yükümlülüğü altındadır. Kod ile birlikte perakendecilere tedarikçilere zamanında ödeme yapılması, önceden haber verilmeksizin tedarik sözleşmelerinde değişikliğe gidilmemesi gibi yükümlülükler getirilmiş ve tazminat ödemeleri, listeleme ücretleri, pazarlama maliyetleri ve raftan çıkarma ile ilgili düzenlemeler yapılmıştır. Avrupa Birliği'nin 2019 yılında kabul ettiği Haksız Ticari Uygulamalar Direktifi kapsamında ise