"İnsan için, insanlardan meydana gelen bir toplum için özgürlükten daha ağır bir yük yoktur... İnsana, o mutsuz varlığa dünyaya gelirken birlikte getirdiği özgürlük bağışını bir an önce devredebileceği birini bulmaktan daha çok çile çektiren bir dert yoktur."

***

Nasıl sarsıcı cümleler değil mi
Bilenler bilir...
Dostoyevski'nin "Büyük Engizisyoncu"sunun sözleri bunlar...
İlk karşılaştığınızda, "Bize uzak şeyler söylüyor, ne de olsa bir Ortodoks Hıristiyan" deyip hesaplaşmaktan kaçacağınız sözler...
Ama sonra gün gelir...
Karamazov Kardeşler'i ara sıra karıştıranlardan olursanız...
Bu roman kahramanının bazen gecelerinizi ele geçiren sorgulamalara kapı açtığını itiraf edersiniz...
Hele Batı'nın parlak yükselişi ve beklenen trajik çöküşü üzerine söyledikleri müthiştir.
Ve mesela şu satırı okurken hâlâ ürperirim: "İnsanları ancak özgürlüklerinden vazgeçtikleri zaman özgür olduklarına inandıracağız..."

***

Dostoyevski "dünyevi ekmeğin" insanlık için gizli ama güçlü bir tapınma nesnesi olduğunu düşünüyordu...
Ona göre insanın maddi ihtiyaçları önce Roma Katolik Kilisesi'ni, sonra bütün toplumları ele geçirmiş, bir tür "din" olup çıkmıştı...
"Uygarlık bu kadar maddi bir temel üzerinde sağ kalamaz" diyordu.
Batı eninde sonunda bu maddi bağlanmanın ceremesini çekecek, "toplum yavaş yavaş yok olacak"tı...

***

Şimdi ekrandaki diğer pencerede The Economist'in yeni sayısının kapağı