Dr. Mustafa Öztürk

Türkiye'nin nüfusu süratle yaşlanıyor. Ancak yaşlıların oranıbüyüdükçe sorumluluklar da çoğalıyor. Yaşlılığa hazırlık, geleceğe yatırımdır. Bu yüzden "Yaşlı Dostu Türkiye" vizyonuyla uzun vadeli politikalar oluşturulmalıdır. Emekli maaşları hayat maliyetine endekslenmeli, yaşlılık onurlu bir hayatı garanti etmelidir. Mobil sağlık ekipleri, evde bakım hizmetleri ve gönüllü destek sistemleri güçlendirilmelidir.

İslam kültüründe yaşlılar hem dua hem de hikmet kaynağıdır. Ancak modernleşme süreci, bu değerleri hızla aşındırıyor. "Hizmet" mefhumu yerini "bakım hizmeti satın alma" anlayışına bırakıyor. Fakat manevi boyutu eksik bir bakım, yaşlıyı sadece bedeniyle var sayıyor.

Türkiye'de yaşlıların sayısı artıyor ama kıymeti azalıyor.

TÜİK'in 2024 verilerine göre, Türkiye'de 65 yaş ve üzeri nüfus, beş yılda yüzde 20,7 artarak 9,1 milyona ulaştı. Başka bir ifadeyle ülkemizde artık neredeyse her 10 kişiden biri yaşlı. Bu artış yalnızca bir istatistik değil; toplumun ruh hâlini, değer yargılarını ve geleceğe bakışını şekillendiren derin bir dönüşüm.

YAŞLILIK SADECE BİR YAŞ DEĞİL, BİR GÖSTERGE

Yaşlanan nüfus; sadece sağlık hizmetlerini değil, aile yapısını, ekonomik sürdürülebilirliği, inanç değerlerini ve sosyal dayanışma kültürünü derinden etkiliyor. Bugün yaşlılara nasıl davrandığımız, aslında yarının toplumsal vicdanının provasını yapıyor.

SESSİZCE GELEN BÜYÜK DÖNÜŞÜM

Türkiye, sessiz ama geri dönülmez bir eşikte. Artık mesele sadece daha fazla yaşlıya nasıl bakacağımız değil; toplumsal değerleri nasıl koruyacağımız, insan onurunu nasıl yaşatacağımız meselesidir. Bugün yaşlılarımızla kurduğumuz bağ; sadece bir aile ilişkisi değil, aynı zamanda toplumsal bütünlüğümüzün, kültürel hafızamızın ve inanç sistemimizin imtihanıdır. O bağı koruyamazsak; sadece yaşlılarımızı değil, insanlığımızı da kaybederiz.

AVRUPA YAŞLANDI, TÜRKİYE HIZLA YAKLAŞIYOR

Avrupa'da yaşlanan nüfusun getirdiği riskler çok önceden görülerek sosyal güvenlik sistemleri yeniden yapılandırıldı. Almanya'dan İtalya'ya kadar birçok ülke, yaşlı fertleri hayatın içinde tutacak politikalar geliştirdi: Yaşlı dostu şehirler, kuşaklar arası projeler, evde bakım hizmetleri ve aktif yaşlanma programları. Türkiye ise benzer bir demografik yola girerken hâlâ günü kurtaran çözümlerle ilerliyor. Eğer bugünden adım atılmazsa, hem ekonomik yük artacak hem de sosyal çöküş kaçınılmaz olacak.

2024 itibarıyla Avrupa Birliği nüfusunun %21,6'sı 65 yaş ve üzeri olarak hesaplanıyor. Euro Bölgesi'nde 2024 yılında 65 yaş ve üzeri oran %21,90'a yükselmiş durumda. Avrupa'da medyan yaş 2024'te 44,7'ye çıkmış durumda; yani nüfusun yarısı 44,7 yaşın üzerinde. İtalya'da 65+ nüfus oranı %24 gibi yaygın değerlerle dikkat çekiyor.

Avrupa çok önceden "yaşlanan topluma nasıl ayak uydurulur" sorusunu çözmeye başlamış durumda. Altyapılar, sosyal politikalar, emeklilik sistemleri, şehir düzenlemeleri ve bakım modelleri yıllar içinde dönüşürken; Türkiye hâlâ bu dönüşüme ayak uydurmaya çalışıyor.

TÜRKİYE GERÇEKLERİ

TÜİK verilerine göre, 2019'da 7 milyon 550 bin 727 kişi olan 65 yaş ve üzeri nüfus, 2024'te %20,7 artarak 9 milyon 112 bin 298 kişiye yükseldi. Aynı dönemde yaşlıların nüfus içindeki oranı %9,1'den %10,6'ya çıktı. Türkiye'de 2024 yılında yaşlı bağımlılık oranı (çalışma çağındaki her 100 kişiye düşen 65+ kişi sayısı) %15,5 olarak bildiriliyor. 2024'te Türkiye'nin toplam yaş bağımlılık oranı (çocuk + yaşlılarla) %46,48 seviyesine ulaştı.

YAŞLI ENGELLİLER: İKİ KAT KIRILGANLIK

Yaşlılık tek başına bile baş edilmesi zor bir süreçken, buna bir de fiziki veya zihinsel engellilik eklendiğinde, hayat iki kat zorlaşıyor. Türkiye'de engelli yaşlıların sayısı her yıl artıyor ama sistem bu artışa hazırlıklı değil. Ne binalar onların bedenine uygun ne şehirler ruhlarına iyi geliyor. Erişilebilir konut sayısı yetersiz. Asansörsüz apartmanlar, yüksek kaldırımlar, dar merdivenler; yaşlı engelliler için gündelik hayatı âdeta bir parkura çeviriyor. Toplu taşıma hâlâ sınırlı erişilebilirlikte. Birçok bakım merkezi ise bu fertler için fiziki altyapıdan mahrum.

ENGELLİ YAŞLILAR GÖZDEN UZAK, HİZMETTEN DE UZAK

Türkiye'de engellilerin %40'tan fazlası 60 yaş üzeri. Yaşlı engellilerin %80'inden fazlası düzenli sağlık kontrolüne ulaşamıyor. Kamusal alanların sadece %10'u erişilebilir standartlara uygun. Evde bakım hizmetlerine ulaşabilen yaşlı engelli oranı oldukça düşük.

BAKIM DEĞİL, HAYAT HAKKI

Yaşlı engellilere yönelik hizmet, sadece "yardım" olarak değil; bir insanlık hakkı, bir hayat hakkı olarak görülmeli. Bu fertler, sadece fiziki değil, psikolojik olarak da desteklenmeli. Çünkü yalnızlık, kişiyi engelden daha fazla yaralıyor.

Bu çerçevede bakım merkezleri engelli yaşlılara özel tasarlanmalı; evde bakım ekipleri mobilize edilmeli. Belediyeler, sosyal hizmet kuruluşları ve sağlık sistemleri bu kırılgan grubu öncelikli olarak ele almalı. Bir engelle yaşlanmak, iki kere yalnızlaşmaktır. Oysa, bir toplum en güçsüzünü nasıl yaşatıyorsa, gerçekte odur.

ARTAN YAŞLI NÜFUS NE ANLAMA GELİYOR

Artık sadece uzun değil, yalnız bir ömür sürülüyor. Sessiz bir kalabalık büyüyor. Yaşlı nüfusun artması; emeklilik sistemlerinden hastanelere, sosyal hizmetlerden aile yapısına kadar birçok alanı doğrudan etkiliyor.

Yaşlı bireyler yalnızlaşıyor, ekonomik sıkıntılarla boğuşuyor, sağlık hizmetlerine ulaşmakta zorlanıyor. Uzayan ömürler, uzayan yalnızlıklar hâline geliyor. "Yaşlılık" artık sadece bir biyolojik süreç değil; ekonomik bir kriz, duygusal bir çöküş ve sosyal bir alarm hâline gelmiş durumda. Türkiye'de 10 kişiden biri artık 65 yaşın üzerindeyken önümüzdeki 20 yılda bu oranın neredeyse iki katına çıkması bekleniyor. Bu artış sadece bir demografik istatistik değil sosyal bir kırılma noktası.

Yaşlı bireyler hem hanelerde hem de şehirlerin kalabalığında görünmez hâle geliyor. Gençlerin yoğun iş temposu ve şehir hayatının hızı, yaşlılara zaman bırakmıyor. Göz göze gelmeyen, sesini duymadığımız bir nesil sessizce ömür sürüyor.

"Anne-baba duası" artık yerini, "anne-baba sessizliği"ne bıraktı. Kimi yalnızlıkla mücadele ediyor kimi kronik hastalıklarla. Sağlık kurumları geriatrik hasta sayısına yetişemiyor, sosyal hizmetler bu artış karşısında yetersiz kalıyor. Uzayan ömürler, uzayan sıkıntılarla doluyor.

Yaşlılık bugün bir biyolojik süreç değil; aynı zamanda bir ekonomik kriz, bir sağlık politikası testi ve bir vicdan meselesi hâline geldi. Ömürler uzuyor ama değerli yaşlanma şartları oluşmadıkça bu uzayan yıllar, haysiyetli bir hayat yerine sürüncemede kalmış bir bekleyişe dönüşüyor.

EVLATLAR ARTIK BAKMIYOR

Eskiden büyükler baş tacıydı, şimdi bakımevlerinin müdavimleri. Mazide büyükler evin bereketiydi; şimdi çoğu yalnız bir odada hatırlanmayı bekliyor. Şehirleşme, iş yoğunluğu, ekonomik stres ve değişen aile yapısı; evlatların yaşlı bakımını üstlenmesini zorlaştırıyor. Ama mesele sadece maddi imkânsızlık değil; manevi bir kopuş da var. Sevgi yerini sisteme, sadakat yerini hizmet satın alımına bırakıyor. Bu değişim sadece yaşlıları değil, bizim insanlığımızı da etkiliyor.

BAKIM MERKEZLERİ: ÇARE Mİ, ÇIKIŞ MI

Bakım merkezleri dört duvar sunar ama çoğu zaman bir "yuva" olamaz. Yaşlı bakım merkezleri artıyor; evlatların taşıyamadığı yükü profesyonel ellere bırakıyoruz. Fakat bu merkezlerde her şey saatli, planlı, sistemli ama çoğu zaman sevgisiz. Bazı yaşlılar kendini terk edilmiş hissediyor; bazıları ise bu merkezlerde "yaşayan ölüler" gibi hayatı seyrediyor. Bakım merkezleri ancak kültürel, dinî ve insani duyarlılıklarla donatılırsa bir çare olabilir. Aksi hâlde bu kurumlar, toplumun vicdanını gizlediği yerler hâline gelir.