Doç. Dr. Hayrettin Tüleykan

TOGÜ İİBF Maliye Bölümü

hayrettin.tuleykan@gop.edu.tr

Kırgızistan'ın Oş şehirde doğan Muhammed Aziz, ülkesinde komünizme karşı yapılan "millî mücadeleye" bir âlim olarak katılmış, ancak bu hareket başarıya ulaşamayınca önce hapislere sonra yollara düşmüştür. Muhammed Aziz Efendi'nin çileli serüveni Anadolu'da nihayete ermiştir. Muhammed Aziz, 1974 yılında -gözü arkada kalmayarak- Türkiye'de vefat etmiştir.

Muhammed Aziz, Türkiye'ye hicret kararı alır. Bu kararın gerekçesini soran oğluna ise şunları söyler: "Türkiye öyle bir ülkedir ki İslam ağacının kökleri çok derinlere gitmiştir. Kızıl rüzgâr (komünizm) dalından yaprağından götürür, kökü sağlam kalır. Seni oraya bıraksam gözüm arkada kalmaz."

Kırgızlar, Orhan Bey ile birlikte İznik'in fethine katılmışlardır.

Kırgızlar en eski Türk boylarından biridir. Yenisey Nehri civarı, tarih sahnesine çıktıkları ilk yer olarak kabul edilmektedir. Hun İmparatorluğu döneminde Altay bölgesine göç eden Kırgızlar bugün itibarıyla Tanrı Dağlarının eteklerinde Kırgızistan denilen ülkede yaşamaktadırlar.

Kırgızistan, Batı Türkistan'ın doğu ucunda yer alan beşte dördü dağlarla kaplı, ormanı ve ırmağı bol bir yerdir. Dünyanın ikinci büyük krater gölü olan Issık (sıcak) Göl bu ülkededir. Doğusunda Doğu Türkistan, batısında Özbekistan, kuzeyinde Kazakistan ve güneyinde Tacikistan ile sınırdır. İlk Müslüman Türk devleti olan Karahanlı Devleti bu coğrafyada kurulmuştur. Başkent Balasagun şehri ülkenin orta batı kısmındadır. Türk dünyasının ortak değeri şair ve edip Yusuf Has Hacib (D.1019) "Kutadgu Bilig" adlı eserini yazmaya doğum yeri Balasagun'da başlamış 1069 yılında Kaşgar'da tamamlamıştır.

Kırgızistan Sovyetler'den ayrılan ilk ülke olmanın yanında, yönetim biçimi ve ekonomi sisteminde liberal çizgide değişiklikler yapan bir ülkedir.

Bilinen belki de en eski Türk kavmi olan Kırgızlar, tarihin çeşitli devirlerinde gerek diğer Türk kavimleri ile birlikte gerekse münferit gruplar hâlinde Türk ve İslam dünyasının çeşitli coğrafyalarına göç etmişlerdir. Kırgızlar, Osmanlı devrinde Orhan Bey ile birlikte İznik'in fethine katılmışlardır. Yine uzun Osmanlı tarihi boyunca göçler devam etmiş olmalı ki bugün Anadolu coğrafyasında Kırgız kimlik ve kültürünü yansıtan yerleşimler yerleri, coğrafi isimler ve kültürel âdetler çokça yer almaktadır.

II. Dünya Savaşı sonrası Anadolu'ya göçler devam etmiştir. 1952 yılında 12 Aile Tanrı Dağlarının eteklerinden koparak Türkiye'ye yerleşmiştir. En son olarak 1982 yılında Van'ın Ulupamir Köyüne gelen son Kırgız Han'ı Rahmankul Han önderliğinde ülkemize Kırgız göçü yaşanmıştır.

Dedem Muhammed Aziz

KOMÜNİZMDEN KAÇIŞ

Komünizm, Çarlık Rusya'sının 19. Yüzyılın ortalarında Türkistan'a yayılmaya başlamasından sonra 1917 ekim devrimi ile ortaya çıkmış; propaganda ile Türk kavimleri içinde elde ettikleri beyinler (mankurt) ile kuzey Türkistan'dan güneye doğru adım adım ilerlemiştir.

Türk tarihi uzmanı Yılmaz Öztuna, komünizmi insanlık tarihi boyunca dünyanın başına gelmiş en büyük felaket olarak tanımlar. Gerçekten bu insanlık dışı rejim, milyonlarca insanı katlederek, zülüm ve zorbalık ile kurulmuş ve hâkim olduğu coğrafyalarda 70 yıl boyunca birçok kavimden yüz milyonlarca insanın yokluk, acı ve ızdırap içinde yaşamasına sebep olmuştur. Özellikle Türk ve Müslüman toplumlar bu acımasız rejimin içinde âdete eriyip yok olma raddesine gelmişlerdir.

Türkistan'ı idare eden üç Hanlık idaresi (Buhara Hanlığı, Hive Hanlığı ve Hokand Hanlığı) işgal ve istila yoluyla peyderpey komünizmin pençesine düşmüştür. Komünizmin yayılmasına karşı büyük Türkistan coğrafyasının her yerinde direnişler olmuş, bu acımasız istilaya karşı büyük mücadeleler verilmiştir. Gencinden yaşlısına, köylüsünden âlimine eli silah tutan herkes bu mücadeleye katılmış, yıllarca işgal hareketine karşı savaşmıştır. Bu millî mücadeleyi verenler maksatlı olarak Komünist Ruslar tarafından "Basmacı Hareketi" olarak tanımlanmış ve literatüre de öyle geçmiştir. Bu yazıda "Basmacı Hareketi" ifadesi yerine "millî mücadele" tabiri tercih edilmiştir. Çünkü bu hakikatte bir terör faaliyeti değil, vatan müdafaasıdır.

FERGANA'DA DOĞAN BİR ÂLİM

Millî mücadele hareketine birçok müderris ve âlim gibi Kırgızistan Oş şehri doğumlu Molla Muhammed Aziz de katılmıştır. Muhammed Aziz (Metes Kâri) 1888 yılında Oş şehrinde köklü ve zengin bir sülalenin en küçük oğlu olarak dünyaya gelmiştir. Kırgızların geleneğine göre en küçük oğlan çocuk olduğu için babası Törekulhan'ın yerine dedesi Hacı Gence Bey'in elinde büyümüştür (Kırgızlarda o zamanlar âdet olarak en küçük evlat dedenin elinde büyürdü). 8-10 yaşlarında babaannesinin gördüğü bir rüya üzerine içine okuma aşkı düşmüş ve Oş Medresesinde tahsiline başlamıştır. Beş sene okuduğu medreseden birincilikle mezun olduktan sonra Buhara'da Kökeldaş ve Mir Arab medreselerinde tahsiline devam etmiştir. Buralardan da birincilikle mezun olmuş, müderrislik diplomasını alarak Kırgızistan'a dönerken millî mücadeleye katılmıştır.

İLK MÜCADELE

Muhammed Aziz bir talebesi ile Buhara'dan Oş şehrine dönerken çok hızlı giden bir atlıyı durdurmuşlar, silahlı dört Rus askerinin sınırı geçtiklerini öğrenmişlerdir. O ana kadar kendisi zayıf atta, talebesi semiz atta olarak yol alırlarken, atları değiştirerek sınıra doğru seğirtmişlerdir. Bir müddet ise sonra sadece ellerinde kamçı olduğu hâlde, akşam karanlığında silahlı Rus askerlerini teslim alarak o bölgenin mücadele liderine teslim edip böylelikle mücadeleye katılmışlardır.

Yüksek ilimler tahsil etmiş, müstesna meziyetlere sahip bir âlim olan Muhammed Aziz, elinde silah Kırgızistan'ın sarp dağlarında ağabeyi Sahip Kâri ve Korbaşı Moyudun (Mühiddin) Bek ve onun mahiyeti ile yıllarca Ruslara karşı ülkesini savunmuş sayısız çatışmaya katılmıştır. Sekiz yılı aşan bu mücadelede binlerce şehit verilmiş ama en az bir o kadar istilacı Rus öldürülmüştür. Öyle ki Celalabad, Alay Dağlarının dereleri insan cesetleri ile dolmuştur. Dağlık bir araziye sahip olan Kırgızistan'da emellerine kolayca ulaşamayacağını anlayan Rus hükûmeti, entrikalara başvurmuş ve içeriden elde ettiği hainler vasıtasıyla hareketi çökertme yoluna koyulmuştur. Ve maalesef Bizans oyunlarını aratmayan hilelerle bunu başarmıştır. Mücadelenin merkez gücü Korbaşı Moyudun Bek, Sahip Kâri 9 üst düzey komutan şehit olmuş, Muhammed Aziz esir düşmüştür. Moskova'ya götürülen Muhammed Aziz, göstermelik hızlı bir mahkeme neticesinde; millî mücadeleye fiilî katılmanın ötesinde millî mücadele liderlerinin arkasındamanevi güçolma "suçu"yla ölüm cezasına çarptırılmıştır.

ÖLDÜRMEYEN ALLAH…

Ancak idamın gerçekleşeceği gün mahkemeye Rus hükûmetinden gelen bir tamim ile -o günün Bolşevik devrimin yıl dönümü olması sebebiyle- bütün idamlıkların ömür boyu hapse çevrildiği yazısı gelmiştir. İnfazı durdurulan Muhammed Aziz için artık müebbet hapis hayatı başlamıştır. O günlerde bir kimse ziyaretine gelip kendisinin medrese yıllarından tanıdığı bir hizmetlinin oğlu olduğunu söylemiştir. Kaç yıllık evli olmasına rağmen hiç çocuğu olmadığını, evladı olması için kendisinden dua etmesini istemiştir ve 12 ay içinde hapisten çıkarabileceği vaadinde bulunmuştur. Gönlü kırık bir mücahid olan Muhammed Aziz, hapishane hücresinde el kaldırıp dua etmiş, hakikaten 9 ay sonra o kimsenin bir evladı olmuştur. Bu kimse de vaadinde durarak cezasının ev hapsine çevrilip askerler nezaretinde Kırgızistan'a gönderilmesini sağlamıştır.