Numan Aydoğan Ünal

turkdunyasihotmail.com

Türkler hakkında "Dünyada hiçbir kimse onun kadar hürmet edilmeye layık değildir" diyen Fransız yazar Claude Farrere, buna rağmen Cumhuriyetin ilk yıllarında Ankara'da gördüğü manevi çöküşü dehşetli cümlelerle anlatmış, yapılan değişimlerin "milleti kökünden kopardığını" yazmıştır.

Fransız Farrere "Türkiye, ananesiyle, idealiyle ve faziletleriyle, örf ve âdetleriyle, Osmanlı Türklerinin Türkiye'sidir. Yeni Türkiye ise bu temeli bir tarafa bırakıp her şeyi bir tarafa atıp işe en aşağıdan, sıfırdan başlıyor" demiştir.

"Türk mahallelerinde ne ağlayan bir kadın sesi duyulur ne de ağlayan bir çocuk vardır."

Samimi bir Türk dostu olan Claude Farrere (1876-1957), dünyaca tanınmış Fransız romancı ve hikâyecidir. Hayata deniz subayı olarak başladı ama 1919'da ordudan ayrılıp kendini tamamen edebiyata verdi. Doğu ülkelerine birçok seyahat yapan Farrere, 1902'de ilk defa İstanbul'a geldi. Gördükleri karşısında Türkiye'ye ve Türklere büyük sevgi besledi. Bundan ötürü de Cağaloğlu'ndaki bir caddeye "Klod Farrer" ismi verildi.

Onun Türkler hakkında iki eseri vardır:"Türk Şuuru"ve"Türklerin Manevi Gücü". Bu iki eserde kültürümüze ve buna vurulan darbelere dair mühim satırlar yer almaktadır.

TÜRKLERİN ŞEFKAT VE MERHAMETİ

Farrere, kitaplarında Türklerin şefkat, merhamet ve asaletini her vesileyle dile getirmektedir. Bu husustaki bazı tespitleri şöyledir: "Sandalımız rıhtımdaydı. Gemimize dönmek üzere üç subaydık. Tam rıhtımdan ayrılmak üzereyken, nereden çıktıysa, bir tekir kedi peyda oluverdi. Sandalımıza yaklaştı, kürekleri koklamaya başladı. Arkadaşların biri: 'Hele bak, bir Türk kedisi!' dedi. Evet bizden korkmadığına göre, hiç şüphesiz bir Türk kedisi idi. Gerçekten, İstanbul'un kedileri çok bariz şekilde ikiye ayrılır: Müslüman mahallelerinde yaşayan Türk kedileri -bu mahallede herkes hayvanlara karşı daima iyi davranır- ve Rum yahut Ermeni kedileri; bunlar reâyâ mahallelerinde yaşar; buralardaki Doğu Hristiyanları, Gregoryenler yahut Ortodokslar, zayıf olan her şeye karşı alçakçasına zalim davranırlar. Bu mahallede yaşayan kediler, daha insan yüzü görür görmez, selameti kaçmakta bulur. Tophane'deki tekir kedi, bir Türk kedisi idi."

İTTİHAT VE TERAKKİ'NİN ZULMÜ

"1910 yılında, İstanbul köpeklerini ortadan kaldıran o korkunç, menfur katliamı hatırlatmaya lüzum yok. Ancak, bu aptalca cinayetten Türkleri, gerçek Müslüman Türkleri tenzih etmek yerinde olur. O devir, Osmanlı imparatorluğunu süratle mahva götüren İttihat ve Terakki Komitesinin istibdat devriydi ve bu zararsız yüz bin köpeği ortadan kaldırmaya karar veren İstanbul Belediyesi âzâsı; çok çeşitli unsurlardan meydana geliyordu ve bunlar arasında Türkler ekseriyette değildi."

Bilindiği gibi Osmanlı Devleti'nin son devrinde"İttihat ve Terakki"idareyi ele geçirince halka çok zulüm yaptı. İttihat Terakki'nin astığı astık, kestiği kestikti. Koskoca Osmanlı Devleti'ni on senede darmadağın ettiler. Sebep oldukları savaşlar ve göçler neticesinde yüz binlerce insan perişan oldu.

MünevverAyaşlı da bu hususta şunları söylüyor:

"İstanbul'da İttihat ve Terakki'nin bir'Şehremîni', yani Belediye başkanı vardı; kedi, köpek düşmanı Cemil Paşa! İstanbul halkı çok merhametli ve kedi köpek severdi; hattâ kapılarının önüne, sahipsiz köpekler için bir kap yemek ve su koyarlardı. İşte bu Cemil Paşa, belediye çavuşlarına köpekleri toplattırıyor, Marmara Denizi'ndeki Hayırsız Ada'ya yolluyordu. Aç susuz kalan bu hayvancıklar birbirlerini yemeye başlamışlar. Köpeklerin bağrışmaları, ulumaları, iniltileri Anadolu yakasından bile duyuluyormuş.

Bu hayvanların bağırmaları ve iniltileri zamanla azalarak kayboldu. Bütün hayvanlar açlıktan ve susuzluktan öldüler. İstanbul halkı buna çok üzülüyordu; ancak İttihat ve Terakki'nin korkusundan ağzını açamıyordu. İşte İstanbul halkı, Balkan Harbi'nin bir savaştan ziyade bir felaket, bir facia hâlini almasını ve koca Rumeli'yi kaybetmemizi, köpeklere yapılan bu zulüm ve işkenceye bağlıyordu. Nitekim bu felaket ve facialar art arda yağmaya başladı."

ANKARA'YA İLK SEYAHAT

Claude Farrere, başkent olduktan sonra ilk Ankara seyahatindeki menfi intibalarını şöyle kaydediyor: "Henüz Ankara'yı görmediğim sıralarda bana bu şehirden çok bahsettiler. Öyle ki, gitmek mecburiyetini duydum. Şüphe yok ki, bir memleketin en verimsiz, en yaşanmaz yerini hükûmet merkezi seçmek, belki stratejistlerce uygun görülür ama herhâlde iktisatçılarca değil! Şunu unutmamalıyız ki, içinde yaşadığımız şu asırda, modern dünyayı şekillendirecek olanlar iktisatçılardır; stratejistler ise eski çağların insanlarını taklit etmekten öteye gidemezler.

Şehir bütünüyle çirkin. Birkaç mahallesini hiç hesaba katmıyorum. Türk Ocağı binasına çok para harcanmış ama korkunç derecede o da çirkin. Kısacası yeni Ankara zevksiz ve ruhsuz, sun'î bir şehir. Atmosferi yok. Her yeri dolaştım. Birçok kimseyle temas ettim ama daima hayal kırıklığına uğradım. Ziyaret ettiğim her ev, sanki rastgele oraya kuruluvermiş bir çadır hissini verdi bana. İçindekiler de sanki benim gibi turistlerdi. Roma ve Washington dâhil, dünyada hükûmet merkezlerinin en milliyetçisi olan bu şehirde, bana, Türkiye'de olduğumu belirten hiçbir işarete rastlamadım."

Farrere'nin o devirde Ankara'da konuşulan Türkçeye dair yorumları da dikkat çekici: "Kadınların kendi aralarındaki konuşmaları bile, insana Türkiye'de olduğu intibaını vermiyor. Ankaralı hanımlar, Parisli, Berlinli hanımlar gibi konuşmaya özeniyor! İçlerinde şahsî, millî olan ne varsa silinip gitmiş. Gerçek yuvalarından kopmuş, köklerinden sökülmüş insanların içindeki manevi derinliği bulmak için -elbette ki böyle bir derinlikleri var onların da- istasyona dönüp trene binmek, bu sun'î Türkiye'yi terk ederek gerçek Türkiye'yi bulmak lazım. Evet, nerede olursa olsun gerçek Türkiye'yi bulmak gerek!"

Nitekim Yahya Kemal de, kendisine sorulan "Ankara'nın en çok nesini seviyorsunuz" sorusuna "İstanbul'a dönüşlerini" cevabını vermiştir.

TEKRAR İSTANBUL

Claude Farrere Ankara'dan İstanbul'a döndüğünde Fransız Maslahatgüzarı ile ziyaret ettiği Sultanahmet Camii'nin ihtişamını ise şöyle dile getiriyor: "Bir akşam maslahatgüzarımız ile gecenin on birinde İstanbul'u dolaşmak geldi içimizden. Büyük camileri bu havada görmeye değer doğrusu dedik. Çok geçmeden, Sultanahmet Camii, dev bir piramit gibi şahane kubbesi ve mızrağa benzeyen dev mumlar gibi altı minaresiyle karşımızdaydı. Aslında gördüğümüz manzarayı en küçük teferruatına kadar ezbere biliyorduk hepimiz de Ama bu kış gecesinin dolunayında, bu şahane mabet bambaşka bir güzellik kazanmıştı. Camiyi meydana getiren sayısız kubbelerin, güneşte pırıl pırıl parıldayan alemleri, kış gecesinin ay ışığında mutlak bir beyazlığa bürünmüştü. Minareler, kubbeler, bunların hepsini çeviren avlu duvarları, etraftaki selviler manzaraya inanılmaz bir asalet, dinî bir saflık veriyordu. Bu hâliyle dev mabet insanın ruhuna hitap ediyor gibiydi. Bu Müslüman mabedi, gecenin bu saatinde Allah'a kollarını açmış dev bir dua gibiydi.

Bu harika, 17. asrın başlarında yapıldı. O zamanın Türkleri, bizim Orta çağımızın adamlarından çok Phidias'ın çağının adamlarına yakışırdı. Saf güzelliği keşfetmişlerdi. Ankara'yı inşa edenler ise çağımızın adamları gibi her şeyi unutmuş yahut kaybetmişler. Ne yazık!"

AHLAKÎ ÇÖKÜNTÜ

Claude Farrere'nin erken Cumhuriyet döneminde Türk halkında gördüğü sosyal ve manevi çöküntüye dair yazdıkları da mühimdir. "Yeni Türkiye'yi saran en bulaşıcı, en kötü mikrop, şüphesiz siyaset mikrobu" ifadesini kullanan edebiyatçı, yazısına şu şekilde devam ediyor: "Günümüz Türkleri, kitaplarda okudukları kimselere benzemek istiyorlar. Bu bakımdan şuurlu veya şuursuz olarak komşularında meydana gelen her şeyi kopya etmişler. Biz de bunu Fransa'da gördük. Ama Türkiye'de başlayan bu din aleyhtarlığı bizdekinden çok daha tehlikelidir.