Mahmut Kemal Aydın

İhlas Vakfı Mütevelli Heyeti Başkanı

Emîr Abdülkâdir el-Cezâirî, 1860'daki Dürzî isyanında Hıristiyanları himayesi altına alarak on beş bin kişinin hayatını kurtardı. Hristiyanlar kendilerine yönelik bu insanitavrından dolayı Emîr Abdülkâdir'e hayranlıklarını ifade etmeye başladılar. Bu çerçevede Avrupalılar ona mektuplar, hediyeler ve şeref madalyaları gönderdiler.

Mazlum Hristiyanları katliamdan kurtaranEmîr Abdülkâdir, İngiltere Kraliçesi'ne hitaben yazdığı mektupta "Dinimin bana farz kıldığı şeyi yaptım" demiştir.

Emîr Abdülkâdir'in şan ve şöhreti Doğu'da ve Batı'da her yere yayıldı.

EMÎR ABDÜLKADİR CEZAİRÎ

Abdülkâdir bin Muhyiddîn yani Emir Abdülkadir Cezairî, enteresan bir hayat hikâyesi olan ve şöhreti Avrupa'ya kadar yayılan İslâm mücâhidlerindendir. Şeriflerden olup, nesebi Hazreti Hasan bin Ali'ye dayanan Emîr, 1807'de Cezâyir'de doğdu. 1883 senesinde Şam'ın Demir köyünde vefât etti. Şam'da Muhyiddîn-i Arabi'nin (rahmetullahi aleyh) türbesine defnedilmiştir.

İlk tahsilini Kaytana'da yapan Abdülkâdir Cezâirî, Cezâyir ve Oran (Vahran) şehirlerinde büyük âlimlerden okudu. Üstün bir zekâya sahipti. Harp sanatlarında da üstün maharet sahibi oldu. İlim tahsilinin ardından, babası Şeyh Muhyiddîn, oğlu Abdülkâdir'i de yanına alıp hac yolculuğuna çıktı. Baba-oğul hac yapıp sonra, Şam'a gittiler. Şerif Abdülkâdir, Mevlânâ Hâlid-i Bağdadî (rahmetullahi aleyh) ile Şam'da iken görüşmüş ve ondan Nakşibendiyye icâzetini almıştır. Buradan tekrar Hicaz'a giderek ikinci haclarını edâ ettiler ve 1828'de kara yoluyla Cezâyir'e ulaştılar. Memleketine dönüşünün ardından Şerif Abdülkâdir bir müddet inzivaya çekilmiştir.

CEZAYİR'İN FRANSIZLAR TARAFINDAN İŞGALİ

Cezâyir'deki Dayı yönetimi, 1798'deki Mısır seferine hazırlanan Napolyon Bonapart'a ihtiyaç duyduğu zahireyi vadeli olarak satmıştı. Ancak, Fransa, bu borcunu Cezayir'e ödememek için, yıllarca türlü bahaneler uydurmuştu.Cezayir'in "Dayı" denilen son Osmanlı Beylerbeyi İzmirli Hüseyin Paşa ise 1827 senesinde Fransa'nın Cezayir'e olan borcunu ödememesi gerekçesiyle elindeki yelpaze ile Fransa konsolosunun suratına vurmuştu. Fransa, bunun üzerine, Bab-ı Ali'ye müracaat ederek, Paşa'nın konsolosuna tarziye vermesini talep etti. Bab-ı Ali, İzmirli Hüseyin Paşa'ya yani Dayı'ya tarziye vermesini emretti. Hüseyin Paşa Bab-ı Ali'nin bu emrine kulak asmadı.

Fransa, Cezayir limanını aynı yıl (1827) abluka etti. Abluka 3 yıl sürmesine rağmen, Hüseyin Paşa pes etmedi. Cezayir eyaletinin başka limanlarıyla ekonomik hayatını sürdürdü. Fransa, 1830 yılında, Cezayir'e 36.000 asker çıkardı. Çarpışma 21 gün sürdü. Hüseyin Paşa, teslim oldu. Osmanlı Kaptan-ı Deryası Çengeloğlu Tahir Paşa, donanmayla Cezayir sularına yaklaştı. Fransa, bu hamleye, harp açacağı tehdidiyle cevap verdi. Bab-ı Ali, harbi göze alamadı. Osmanlı Donanması geri çekildi. Kosantine sancak beyi 2 yıl sonra silah bıraktı. Böylece, fiilî olarak 300 yıllık Osmanlı hâkimiyeti Cezayir'de sona erdi.

FRANSA İLE YERLİ CEZAYİRLİLERİN MÜCADELESİ BAŞLIYOR

Fransızların Cezâyir'i işgali üzerine yerli Arap ve Berberî kabileleri, karşı koymak için mücâdele kararı aldılar. Fas Sultanı Abdurrahman bin Hişam'a bir elçi gönderip onun emir-komutasına girmek istediklerini bildirdiler. Sultan bu teklifi kabul edip, amcasının oğlu Ali bin Süleyman'ı Vahran'a emîr olarak gönderdi. Bunun üzerine Fransa, Fas sultanını tehdit ederek bu duruma bir son verilmediği takdirde ülkesine savaş açacağını bildirince, Sultan, kardeşi Ali bin Süleyman'ı geri çağırdı.

Bu gelişmeler karşısında halk, Abdülkâdir'in babası Şeyh Muhyiddîn'in komutayı üstlenmesini talep etti. Ancak o, böyle bir vazifeyi yerine getiremeyeceği gerekçesiyle teklifi kabul etmedi. Bu vazife için oğlu Abdülkâdir'i aday gösterdi. Babası ve bütün halk 6 Aralık 1832'de ona biat ettiler. Şerif Abdülkadir o zaman 25 yaşındaydı

Emîr Abdülkadir, işe devletin ve ordunun tanzimiyle başladı. Ordu ile bizzat alakadar oldu.

FRANSIZLARA KARŞI İLK CİHAD İLANI

Fransızlara karşı zafer elde etmek için gereken hazırlıkları yapan Emîr bir taraftan da kabileler arasındaki ihtilafları bertaraf edip ülke içinde birliği sağladı. Bütün bu faaliyetler Fransa'nın kendisine ateşkes teklif etmesine yol açtı (26 Şubat 1834). Neticede bir antlaşma yapıldı ve bu sayede Fransa, Emîr Abdülkâdir'in devletini resmen tanımakla birlikte, bu topraklardaki varlığını resmîleştirerek, Cezâyir'in başına askerî bir genel vâli atadı.

Öte yandan Emîr Abdülkâdir de bu ateşkes ortamında şehirlerin imarına fırsat buldu. Silah, harp levazımı ve melbusat fabrikası ve imalathaneler ile ordunun yaşadığı yeni bir şehir (MuaskerMaskara) kurdu. Bir anayasa hazırladı.

İKİNCİ CİHAD İLANI

Bir müddet sonra Fransa'nın belirlenen şartlara uymaması üzerine Emîr Abdülkâdir antlaşmanın ortadan kalktığına kanaat getirdi ve devlet ricâlini toplayıp cihada hazır olmalarını istedi. Vehran'a sefer için büyük bayrakların (alem) dikilmesini emretti ve cihad ilân edildiğini münâdiler vasıtasıyla halka duyurdu.

Emîr Abdülkâdir böylece Fransızlara karşı yeniden cihad ilân etmiş oldu. "Makta" denilen yerde Fransızları yenilgiye uğrattı. Fakat Fransızlar bu yenilginin intikamını almak için yeni kuvvetler gönderdiler. Fransız ordusu Emîr Abdülkâdir'in başkenti olan Muasker'e girdi ve şehri baştan sona yakıp yıktı.

1837 senesinde Emîr Abdülkâdir ile yeni göreve atanan General Bugeaud arasında "Tefna Antlaşması" olarak bilinen ateşkes metni imzalandı. Bu antlaşmaya göre Emîr Abdülkâdir, memleketin üçte ikisine hâkim oldu. Daha önce Muasker'de olan idare merkezini Tagdempt'e naklettikten sonra İslâm esaslarına dayalı bir devlet kurdu. Fas yoluyla İngiltere'den sağladığı top ve tüfeklerle düzenli bir ordu kurmayı ve Fransızlara karşı mücadelede isteksiz davrananların başlattıkları isyanları bastırmayı başardı. Emîr Abdülkâdir, Fransızları yenip şanlı bir barışa imza attıktan ve yerli güçleri de denetim altına alarak hâkimiyeti sağladıktan sonra artık emîrliği bırakabileceğini düşünüyordu. Bu maksatla, Fas Sultanı'na bir mektup yazdı. Sultan Abdurrahman, Emîr Abdülkâdir'in bu talebini kabul etmedi.

ÜÇÜNCÜ CİHAD İLANI

Emîr Abdülkâdir, barışı koruma çabasına rağmen Tefna Antlaşması'nın ihlal edilmesi üzerine, 1839'da Fransızlara karşı yeniden "cihâd" ilân etmek zorunda kaldı. Küçük ve hareket kabiliyeti yüksek birliklerini Fransızlar üzerine sevk etti. Fransa tarafından bölge valiliğine atanan General Bugeaud, komutasındaki birliklere 88 bin asker takviyesi daha yaparak, Emîr Abdülkâdir ile savaşa girişti. 27 Nisan 1841'de büyük bir orduyla Meleyan'a doğru yola çıktı. Emîr de nizami bir birliğini şehrin yakınına yerleştirmiş, diğerini ise ormana gizlemişti. Fransız birlikleriyle ilk teması birinci fırka gerçekleştirdi. Bu fırkayı küçük gören general ormana varıncaya kadar onları takip etti. Ormanlık alana ulaşınca ikinci fırka aniden ortaya çıktı ve ordular arasında şiddetli çarpışmalar yaşandı. O sırada Emîr de komuta ettiği birlikle düşmanı arkadan kuşattı. Neticede Bugeaud yanında bulunan bütün eşyalar ile ölü ve yaralıları da terk ederek kaçmak zorunda kaldı. Bu karşılaşmanın sonrasında daha güçlü bir orduyla tekrar bölgeye gelen Fransızlar şehirleri işgal ettiler; kadınları, çocukları ve yaşlıları katlettiler.

Nihayet taraftarlarından birçoğunun kendisini terk etmesi ve 1843'te seyyar ordugâhının Fransızlar tarafından basılması üzerine Emîr Abdülkâdir Fas'a sığınmak zorunda kaldı. Bunun üzerine Fransızlar Fas Sultanı'nı tehdit ettiler. Sultan, siyasî anlaşmalar gereği Abdülkâdir'i desteklemekten vazgeçmek durumunda kaldı.

Bunun üzerine Emîr Abdülkâdir, Cezâyir topraklarına dönüp bir Fransız birliğini Ekim 1845'te Sîdî-Brâhîm'de bozguna uğrattı. Devamlı yerini değiştiren Emîr bu taktik sayesinde Fransızlara karşı bazı başarılar elde ettiyse de artan Fransız baskısı karşısında yerli kabilelerin kendisinden uzaklaşmaya başladıklarını gördü. Nihayet 1846 yazında çaresizlik içinde tekrar Fas'a sığındı.

Netîcede İskenderiyye veya Akka'da kalmak şartıyla, 1847 senesinde General Lamoriciere'ye teslim olmak mecburiyetinde kaldı. Fransızlar, sözlerinde durmayarak onu hapsettiler. Sonra Emîr ve yanındakiler Fransa'ya gönderildi. Fakat Napolyon imparator olunca, Abdülkâdir Cezâirî'ye müsaade edilip İstanbul'a gönderildi.

ŞERİF ABDÜLKADİR CEZAİRÎ İSTANBUL'DA