Casusluğun, dünyanın en eski iki mesleğinden biri olduğu yönünde bir şehir efsanesi vardır. (Nedense diğerinin de 'fahişelik' olduğu söylenir.) Avcılık, çiftçilik, madencilik ve marangozluk gibi kadim meslekleri dünyanın gerçekteki en eski meslekleri kabul etsek bile casusluk, tarihin ilk dönemlerinden beri en çok merak edilen mesleklerden biri, hatta birincisi olmuştur. İlk savaş kayıtlarına göre, Milattan Önce 1450'lerde Mısır Kralı III. Tutmosis'in, kuşatma altındaki Yafa kentine ajanlarını gizlice göndermesi casusluk tarihinin başlangıcı kabul edilir. O dönemden bu yana tarihte pek çok milletdevlet istihbarat alanında bir kısmı yazılı kaynaklara bile yansımayan önemli işler yapmıştır. KADİM ÇAĞDA İSTİHBARAT, YAHUDİLERİN İŞİYDİ İstihbaratla ilgili en çok bahsin geçtiği semavi din kitabı Tevrat'tır. 'İbrani İncili'ne göre 'Rab, Musa öldükten sonra, onun yardımcısı Nun oğlu Yeşu'ya görev verdi'. Yeşu da İsrail'e gizlice iki casus gönderdi. Onlara, "Gidip ülkeyi, özellikle de Eriha'yı (Batı Şeria'daki bir yerleşim yeri) araştırın" dedi. Böylece yola çıkan casuslar, Rahav adında bir fahişenin evine gidip geceyi orada geçirdiler. Yahudiler, daha sonra taşınabilir mabetlerini toparlayıp, İsrail topraklarının sınırlarına geldiler. Bu noktada, topraklara hemen girmeleri gerekiyordu fakat içlerinden biri şöyle dedi: "Bir dakika bekleyin. Bu toprakları araştıralım." Böylece Yahudiler, aralarından 12 araştırmacı ya da 'casus' seçerler, her 12 kabileden 1 kişi. Ve bunlar, toprakları incelemek üzere görevlendirilirler. Rahav iki casusa şöyle der: "Rab'ın bu toprakları size verdiğini biliyorum. Bu yüzden, buradaki tüm insanlar sizden korkuyor. Rab'ın, sizin için Kızıldeniz'in sularını kuruttuğunu duydular. Size yapmış olduğum iyilik karşısında, babama, anneme, erkek ve kız kardeşime ve ailelerine bir zarar gelmeyeceğine dair söz vermenizi istiyorum. Casuslar; 'Rab; bize bu toprağı verdiğinde sana iyi davranacağız' dediler." Tevrat'ta geçen bu kıssaya göre tarihin ilk 'double' (çift taraflı) casus anlaşmalarından biri Yahudiler ile Rahav adı verilen kadın arasında yapılmıştır. Bu bağlamda Yahudiler'in istihbaratla ilişkisi kadimdir. Hatta öyle ki Yahudiler; en zayıf oldukları zamanda; İkinci Dünya Savaşı yıllarında ve en zayıf oldukları yerde, Almanya'da bile gizlice istihbarat faaliyetlerinde bulunmuşlardır. İstihbarat faaliyetleri, antik çağlardan sonra Ortaçağ'ın ardından Rönesans döneminde zenginleşmeye, bugünkü modern formlarını almaya başladı. Misal Rönesans döneminde (Bunu 2000 yılında Yeni Şafak'ta Casuslar adlı yazı dizimde ayrıntılarıyla yazmıştım.) Avrupa'da diplomasi ve istihbarat iç içe geçmişti. Bu hafta Üç Boyutlu Portre'de kadim zamanlardan günümüze ulaşan birkaç istihbarat teori ve pratiği üzerinden beş milletin istihbarat sırrını, daha doğrusu konseptini 'hap bilgilerle' özetlemeye çalışacağım. Öyle ya, rakiplerimizi tanımamız lazım! Yazıda sınıflandırma yaparken Antik Yunan alfabesinin ilk beş harfini kullanacağım. Bu vesileyle pandemi sürecinde adlarını ezberlediğimiz varyantların isimlerine de güle güle demiş oluruz. Madem eski Yunan alfabesi dedik; adı EYP olan şimdiki istihbarat servisi, üçüncü dünya ülkelerinin gizli servislerinin dahi gerisinde olan Yunanistan'la başlayalım öyleyse: ALFA: ARİSTOTELES'İN TOTALİTER İSTİHBARAT FELSEFESİ Düşünce tarihinin felsefeyi sistematikleştiren ilk düşünürü Aristoteles'in istihbarata bakışı, bugün Yunanistan'ın içe dönük, tek düşmanarakibe odaklanmış istihbarat anlayışının arketipi niteliğinde. Aristo, siyaset felsefesiyle ilgili klasik eseri Politika'da potansiyel muhalifleri gözetlemeyi tavsiye eder. Aristo'nun; istihbarat bahsinin geçtiği tek yerde içe dönük, baskıcı, totaliter bir istihbarat anlayışını tavsiye etmesi, Yunanistan'ın iki bin küsur yıldır başka pek çok alanda olduğu gibi istihbaratta da neden geri kaldığını izah ediyor. Çünkü istihbaratı; misal Esad Suriyesi gibi içe dönük, baskıcı olan rejimlerin dışarıda güçlü olma ihtimali yok denecek kadar azdır. Yunan istihbaratı şu an öyle demiyorum ama kökünde bu konsept var. BETA: MOSSAD'IN ÖZDEYİŞİ BİLE TEVRAT'TAN Gelelim İsrail'e... Yazının başında belirttiğim gibi Yahudiler, İsrailoğulları ve dolayısıyla şimdiki İsrail; istihbarat konusunda başarılı bir millet ve ülke dersek yanlış konuşmuş olmayız. Hem İsrail'in iç istihbarat servisi Şin Bet'in, hem de dış istihbarat servisi Mossad'ın kurumsal özdeyişlerinin Tevrat'tan olması boşuna değildir. Şin Bet'inki Mezmurlar 121'dendir: "İsrail'in koruyucusu ne uyur, ne uyuklar." Mossad'ınki ise Süleyman Özdeyişleri 11:14'ten: "Yol göstereni olmayan ulus düşer, danışmanı bol olan güvendedir." GAMA: CASUSLUĞUN İLK ANAYASASI: SAVAŞ SANATI Sırada Çin var. İbraniler istihbaratta iyidir, kutsal kitaplarında istihbarat üzerine epey bahis vardır ama -teşbihte hata olmaz- istihbaratın ilk 'kutsal kitabını' ya da anayasasını yazan Çinlilerdir. Sun Tzu'nun o kadim klasiği Savaş Sanatı'ndan söz ediyorum. Sun Tzu'nun kitabının pek çok kısmında casusluk bahsi geçer ama 13 bölümden oluşan kitabın, özellikle 13., yani sonuncu bölümü tamamen istihbarata ayrılmıştır. Bugün bile Sun Tzu'nun yazdığı metin, onu dünyanın önde gelen strateji düşünürleri arasına dâhil eden bir öneme ve kavrayışa sahiptir. Sun Tzu'yu Batılı strateji yazarlarından ayıran özelliği, onun salt askeri meselelere değil, hatta daha ziyade psikolojik ve siyasi unsurlara dikkat çekmesidir. 1943 ile 1969 yılları arasında Çin Devlet Başkanlığı yapan Mao Zedung, İngiliz istihbarat tarihçisi Christopher Andrew'a göre dış siyasetini Lenin'den çok Sun Tzu'ya borçluydu. Öyle ki Mao, birbirine zıt görünen stratejileri aynı anda takip edecek kadar Sun Tzu'ya bağlıydı. 1961'e kadar CIA Başkanlığı yapan Allen Dulles da, teşkilatlı bir istihbarat servisi konusunda ilk yazılı tavsiyeleri için Sun Tzu'nun hakkını teslim eder. DELTA: HİNTLİLER İSTİHBARATIN 'KAMA SUTRASI'NI DA YAZMIŞ 'Savaş Sanatı', Milattan Önce 6. Yüzyıl'da yazılmıştı. Hintliler, bundan iki yüzyıl sonra, M. Ö. 4. Yüzyıl'da bir profesyonel istihbarat servisini kurulmasını tavsiye eden ilk kitabı yazdılar. Kitabın adı Arthashastra idi. Bu kitap; devlet idaresi ve askeri stratejiyi konu alan bir eserdi. Kitapta ülke içinde ve dışında faaliyet gösterecek devasa bir casus şebekesinin angaje edilmesi ve yirmi dokuz ana maske mesleğin casuslukta kullanılması detaylı biçimde anlatılıyordu. Hintliler,