Birönceki yazıda şunu anlatmaya çalışmıştım: Bu ilaçlar "zayıflama iğnesi" değildir.

Zaten bir kısmı iğne bile değildir; hap formu da vardır. Bunlar, obezite ve diyabet tedavisinde vücuttaki eksilmiş fizyolojik mekanizmaları yerine koyan, tıpkı tiroit hormonu ya da insülin gibi replasman tedavileridir. Sorunu makyajlamaz; kronik bir hastalığı tedavi eder. Ve en önemlisi, kısa süreli çözümler değildir.

Tam da bu nedenle, bu tedaviler hakkında konuşurken manşetlerle bilim arasındaki fark çok kolay kayboluyor. "Felç yapıyor", "kanser yapıyor", "kör ediyor" gibi iddialar, sosyal medyada ve bazı haber başlıklarında hızla yayılıyor. Oysa tıpta tek bir başlıkla, tek bir sonuçla hüküm vermek neredeyse her zaman yanlıştır. Detaylar önemlidir.
PANKREAS MUAMMASI

Pankreatit (pankreas iltihabı) konusu da benzer şekilde yıllarca tartışıldı. Ancak son yıllarda tablo netleşmeye başlamıştır. Yakın zamanda Endocrine Society'nin ENDO 2024 kongresinde sunulan ve 15 ülkeden yaklaşık 127 milyon hastayı içeren geniş bir veri analizinde, daha önce akut pankreatit geçirmiş ve obezite ya da tip 2 diyabet nedeniyle bu tedavileri alan kişilerde ikinci pankreatit atağının riskinin azaldığı gösterilmiştir. Buna rağmen klinikte hâlâ sık yapılan bir hata vardır: Kanda lipaz enzimi hafif yükseldiğinde pankreatit tanısı konulup ilacın kesilmesi. Oysa biz rakamları değil, hastayı tedavi ederiz. Lipaz artışı bu ilaçlarla beklenen bir durumdur; pankreatit ise çok gürültülü, klinik olarak kendini açıkça belli eden bir tablodur. Hiçbir şikâyet yokken sadece bir değere bakarak panik yapmak tıbbi olarak doğru değildir.
KANSER Mİ YAPAR YOKSA KORUR MU
Kanser iddialarında bu durum çok net görülür. GLP-1 analoglarının tiroit kanseri yaptığına dair yaygın söylem, şu anki ilaçların değil 2005 yılında çıkan formların sıçanlarda görülen bazı tümör bulgularına dayanmaktadır. Ancak bu bulguların insanlardaki klinik tabloyla bire bir örtüştüğüne dair bir kanıt yoktur. Bugüne kadar insanlar üzerinde yapılan hiçbir çalışmada bu ilaçların kanser yaptığı ya da doğrudan kanser riskini artırdığı gösterilmemiştir. Klinik pratikte dikkat edilmesi gereken asıl grup, RET mutasyonu taşıyan ve medüller tiroit kanseri riski yüksek olan nadir ailesel sendromlara sahip kişilerdir. Bu özel durumun dışındaki hastalar için "tiroit kanseri yapıyor" şeklinde genelleyici bir ifade, ayrıntıları göz ardı eden ve yanlış algı yaratan bir yaklaşımdır.

RİSKİ AZALTIYOR

Üstelik son yıllarda yayımlanan ve milyonlarca hastanın uzun süreli verilerinin incelendiği geniş ölçekli çalışmalar, obezitesi olan yetişkinlerde GLP-1 tedavilerinin bazı kanser türlerinde riski artırmak bir yana, azaltıcı bir etki gösterebileceğine işaret etmektedir. Özellikle obeziteyle yakından ilişkili kolon kanseri başta olmak üzere, pankreas ve bazı hormon ilişkili kanserlerde daha düşük risk oranları dikkat çekmektedir. Bu bulgular, asıl kanser riskinin çoğu zaman ilacın kendisinden değil, tedavi edilmeyen obeziteden kaynaklandığını bir kez daha ortaya koymaktadır.
KÖRLÜĞE NEDEN OLUR MU
"Körlük yapıyor" iddiası ise belki de en çok korku yaratan başlıklardan biridir. Oysa ABD merkezli, tip 2 diyabetli hastaları kapsayan ve 1.2 milyon kişilik verinin incelendiği büyük bir analiz, GLP-1 tedavilerinin görmeyi tehdit eden göz komplikasyonlarını artırmadığını, aksine genel olarak azalttığını göstermektedir. Burada kafa karıştıran nokta şudur: Uzun yıllar kontrolsüz seyreden diyabette, göz arkasındaki dokular yeterince oksijen alamaz. Vücut buna yanıt olarak göz arkasında anormal, kırılgan yeni damarlar oluşturur ve görme siniri bu kötü damarlardan beslenmeye başlar. Kan şekeri çok hızlı düzeldiğinde, bu anormal damarlar bir anda ortadan kalkabilir ve nadir durumlarda ani görme kaybı ortaya çıkabilir. Bu nedenle özellikle uzun süreli ve kontrolsüz diyabeti olan, diyabetik retinopatisi bulunan hastalarda dikkatli kullanım önerilir. Yani burada sorun ilacın "kör etmesi" değil, zemini bozulmuş bir göz dokusunda ani metabolik değişimin yaratabileceği risklerdir.

YANLIŞ BİLGİ TEDAVİDEN UZAKLAŞTIRIR
Tıpta olasılıkların nasıl çarpıtılabildiğini anlatmak için basit bir örnek yeterlidir: