Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) tarafından yayımlanan 2025 İnsani Gelişme Raporu, yapay zekâ çağında insani gelişmenin geldiği kritik eşiklere dikkat çekiyor. "Bir Tercih Meselesi: Yapay Zekâ Çağında İnsanlar ve İhtimaller" başlıklı rapor, küresel çapta insan refahı, sağlık, eğitim ve gelir düzeylerine dair endeksler üzerinden kapsamlı bir değerlendirme sunuyor.

Raporun en dikkat çekici bulgusu, insani gelişmedeki ilerlemenin benzeri görülmemiş şekilde yavaşlamış olması. COVID-19 salgınının damgasını vurduğu 2020-2021 kriz yıllarının ardından, dünya genelinde bir toparlanma beklentisi varken, rapor aksine bu sürecin beklenenden çok daha zayıf ilerlediğini ortaya koyuyor. 1990'dan bu yana kaydedilen en düşük artış oranı, gelişmenin gidişatına dair ciddi endişeler yaratıyor.

Zengin ve yoksul ülkeler arasındaki farklar ise derinleşmeye devam ediyor. Düşük insani gelişme endeksi (İGE) skoruna sahip ülkeler ile çok yüksek İGE skoruna sahip ülkeler arasındaki eşitsizlik, son dört yıldır istikrarlı şekilde artış gösteriyor.

Rapor, gelişmeye yönelik yaklaşımların temelini yeniden tasarlama potansiyeline sahip olan yapay zekaya insan odaklı bir bakış açısıyla yaklaşılması gerektiğini savunuyor. Anket sonuçları da dünya genelinde insanların bu tür bir sıfırlamaya hazır olduğunu gösteriyor. Rapora göre, yapay zekaya erişim tek başına yeterli değil. Asıl kırılma, yapay zekanın, insanların yaptıklarını ne kadar etkin bir şekilde tamamladığı ve artırdığına bağlı olacak.

Tehdit mi, fırsat mı

Raporda yer verilen küresel bir anket, toplumların yapay zekâya dair algılarını da gözler önüne seriyor. Katılımcıların yaklaşık yüzde 20'si yapay zekâyı aktif olarak kullandığını belirtirken, yüzde 60'ı yeni meslek alanları yaratacağına inanıyor. İşgücü kaybı konusunda kaygılı olanların oranı ise yalnızca yüzde 13. UNDP, bu gelişmeler ışığında üç temel alanda eyleme geçilmesi gerektiğini vurguluyor:

1. Yapay zekâ ile rekabet değil, iş birliği temelli bir ekonomi inşa etmek.

2. Yapay zekânın yaşam döngüsünde insan iradesini ön plana çıkarmak.

3. Eğitim ve sağlık sistemlerini çağın gereklerine uygun şekilde dönüştürmek.