'Hristiyan inancına göre Hz. İsa kendisini çarmıha germeye götüren kalabalığın içinde bir an durmuş ve arkasından ağlayan Kudüs kadınlarına seslenmişti. 'Kudüs'ün kızları! Benim için ağlamayın. Kendiniz için ve kendi çocuklarınız için ağlayın!' Bunları söyledikten sonra Hz. İsa kendisinden sonra şehri ne büyük felaketlerin beklediğini anlattı onlara.

Bu hadise gerçekten vuku bulmuş muydu, ne şekilde vuku bulmuştu, bilemeyiz. Ancak bir Türk subayı Kudüs'ü terk ederken buna benzer bir konuşmayı yapmış olsaydı bu tam da yerinde bir konuşma olurdu. 400 yıl süren barış ve sükunet ortamından sonra Kudüs yüz yıla yakın bir zamandır ağlıyor.'

1 Ocak 1909'de Kudüs sokaklarında çekilmiş bir fotoğrafa bakıyorum. Duvar taşlarına güneş vurmuş, yarı gölgeli, dingin bir sokak... Yaşmaklı bir kadın, arkada bir şeyler taşıyan adam... Muhtemelen huzurun son karelerindan biri...

Bir başka fotoğrafa bakıyorum... Hz. İsa'nın birkaç kez yere düşüp de annesi Hz. Meryem ile göz göze geldiği Meşakkat Yolu... Osmanlı döneminde Hristiyan hacıların bir kısmı bu yolda diz üstü sürünerek ilerlemeyi tercih edermiş.

İşte bir çeşme fotoğrafı... Değil, sebil bu... İmbiğinden sadece su değil koskoca bir tarih akıyor... Taşlarının bir kısmı Haçlı döneminden, bir kısmı Emevilerden, su yalağı ise muhtemelen bir Bizans lahdinden alınma... Mahkeme Kapısı Sebili, Kanuni Sultan Süleyman'ın Kudüs'te yaptırılmasını emrettiği dokuz sebilden biri. Osmanlı erken dönem taş işçiliğinde eski binalardan alınan taşların kullanılması yaygındı. Öyle bir medeniyet ki taşı bile koruyor, yaşatıyor, dönüştürüyordu. Şimdiki İsrail devletinin yakıp yıkan, yok eden, küle çeviren, kabirleri bile bombalayan Vandal tutumundan eser yoktu.

Albümdeki fotoğraflara baktıkça insanın içi burkuluyor; Kudüs'ün esenlik dolu yıllarının son karelerinde kimler, neler yok ki...

Kar altındaki Hanka Cami Yokuşu'na bakın... Bu cadde Kudüs'ün Hristiyan mahallesinin kalbine ulaşıyor. Yolun sonunda Katoliklerin merkezi Terra Sancta Kilisesi, Rum Ortodoks Patrikhanesi ve Hristiyan Caddesi var. Fotoğrafa bir de Selahattin Eyyubi'nin yaptırdığı Hanka Cami'nin silüeti düşmüş. Kudüs her inancı bağrına basmış.

Bütün bu fotoğraflara 433 sayfalık hacimli bir albümden bakıyorum. Eserin büyük kısmı 2. Abdülhamit döneminde çekilen Yıldız Fotoğraf albümlerinden alınmış özel koleksiyonlardan oluşuyor.

Yeni yayınlanan 'Fotoğraflarla Osmanlı Döneminde Kudüs' albümünün içinden zarif bir de mektup çıkıyor; Esenler Belediye Başkanı Tevfik Göksu imzalı... 'Sizleri Kudüs'te hayal gibi bir yolculuğa çıkarıyor ve bu kutsal şehrin huzur dolu atmosferiyle baş başa bırakıyorum' diyor.