Fast Food Dayton

AYHAN DEMİR

Yıllar önce Travnik'te, 'Fast Food Dayton' isimli bir hamburgerci görmüştüm. 14 Aralık 1995 tarihinde imzalanan ve dört yıl boyunca devam eden Bosna Hersek Savaşı'nı durduran Dayton Anlaşması'nı o kadar güzel anlatıyordu ki, dayanamamış dükkânın fotoğrafını çekmiştim.

Evet, tüm fast foodlar gibi, Dayton Antlaşması'nın da kalorisi yüksek ve besin değeri düşüktür. İlgi çekici olsa da, sağlıksızdır; obeziteye sebep olmaktadır. Gelinen noktada Bosna Hersek'in tüm idari mekanizmaları da gittikçe yavaşlamakta, kilitlenmektedir.

Dayton Anlaşması;Bosna Hersekli Boşnakları, Hırvatları ve Sırpları aynı çatı altına toplasa da ülkede birlik ve dirliği sağlamadı, sağlayamadı.Her ne kadar barış anlaşması görünümünde olsa da sadece bir ateşkesten ibarettir.Silahlar sustu, ölümler durdu ama hiç kimse baltalarını gömdüğü yeri unutmadı.

Bosna Hersektoprakları, Bosna Hersek Federasyonu-FBiH ve Sırp Entitesi-RS olmak üzere iki bölgeye ayrılmış durumda.Coğrafi değil, siyasi, etnik, kültürel ve dini bir ayrışma. Buayrışma; siyasetten eğitime, emniyet teşkilatından medyaya kadar hayatın her alanına sirayet etmiş bulunuyor.

Bunu biraz daha açalım.

Devlet televizyonuBHRT'nin yanında, iki ayrı entite televizyonu da bulunuyor:FTVvePTPC. Bosna Hersek Milli Takımı maçlarını Bosna Hersek Federasyonu'na ait FTV veya diğer Boşnak televizyonları yayınlanıyor. Buna karşılık Sırp Entitesi-RS'e ait PTPC veya diğer Sırp televizyon kanalları, Sırbistan'ın maçlarını yayınlanıyor.

Bosnalı Sırplar, Bosna Hersek bayrağı altında, uluslararası bir organizasyonda başarı elde eden hiçbir takımı veya sporcuyu desteklemiyor. Sırp medyası, elde edilen başarıları görmezden geliyor, yok sayıyor.

Her iki entitenin alfabeleri de farklı. Bosna Hersek Federasyonu'nda Latin alfabesi, Sırp Entitesi-RS'te ise Kiril alfabesi kullanılıyor. Okullarda, üç etnik unsurun kendi bakış açılarına göre, farklı farklı tarih dersleri okutuluyor. Federasyon'daki okullarda, sanki hiç yaşanmamış gibi, Çetnik Sırp ve Karadağlılar ile Ustaşa Hırvatların gerçekleştirdiği soykırım ve tecavüzlerden bahsedilmiyor. Buna karşılık onlar, istediklerini anlatabiliyorlar.

Bir devletin en temel vazifesi, emniyet teşkilatı üzerinden asayişi temin etmektir. Bosna Hersek, bu konuda da tam bir bölünmüşlük yaşıyor. Polis teşkilatı, Entite ve Federasyon'daki Kantonlar düzeyinde örgütleniyor. Sabıka kayıtları ortak bir havuzda toplanmıyor, ortak bir telsiz frekansı bulunmuyor.

Daha açık söylersek, mesela, arabanız çalındı. Şansınız yaver gitti ve hırsızların peşine düşecek bir polis devriyesi bulabildiniz. Ancak bu kadarı size yetmeyebilir. Suçun zanlıları, Batı Saraybosna'dan, Doğu Saraybosna'ya yani Federasyon'dan, Sırp Entitesi-RS'e gidebilir. Polis ekibi, birkaç kilometre sonra durup, "Yetkim buraya kadar" diyebilir.Böyle bir durumda: Federasyon'a bağlı Batı Saraybosna polisi, Sırp Entitesi'ne bağlı Doğu Saraybosna polis teşkilatını durumdan haberdar etmek, zanlıları takibe devam etmek için izin almak zorundadır.

Bosna Hersek'teki polis teşkilatının bölünmüşlüğü, elbette, en çok suçluların işine geliyor. Federasyon sınırları dâhilinde çaldıkları arabalarla, Sırp Entitesi-RS'e geçiyorlar. Eğer parçalayıp satmazlarsa, Batı Saraybosna'daki işbirlikçileri vasıtasıyla, aracın sahibinden para talep ediyorlar. Bazen kendi arabasını yeniden satın alanlar bile olabiliyor.

Devam edelim.

Hazreti Mevlana şöyle söylüyor:"Aynı dilikonuşanlar değil, aynı duyguları paylaşanlar anlaşabilir."Bosna Hersek'teki üç etnik unsur, aynı dili konuşuyor ama anlaşamıyor.

Millet olmak, ortak bir toprak parçasına sahipolmakkadar, ortak bir anlam dünyasına sahip olmayı da gerektirir.Boşnaklar, Hırvatlar ve Sırplar, kâğıt üzerinde Bosna Hersek vatandaşı olsalar da, bir türlü Bosna Hersekli olamıyorlar, olmak istemiyorlar.

Bosna Hersek'te, 'milli've 'millet' kavramlarının üç farklı anlamı var.Bu doğrultuda:Bosna Hersek Federasyonu ile Sırp Entitesi-RS'in, 'milli gün'olarak kabul ettiği tarihler de birbirinden farklı.

Bosna-Hersek Federasyonu, resmi tatil ilan edilen, 1 Mart'ı "Bağımsızlık Günü" olarak kutluyor. Bosnalı Sırplar, bugünü kabul etmiyorlar. Sıradan bir gün gibi, iş yerlerine gidip çalışıyorlar.

Sırp Entitesi-RS ise 9 Ocak'ı "Bağımsızlık Günü" olarak kutlamayı tercih ediyor. Ancak artık onlara bu da yetmiyor. Sık sık gündeme getirdikleri "bağımsızlık referandumu" ile ayrılık taleplerini resmi hale getirmek istiyorlar.

Bosnalı Sırplar, Bosna Hersek'in, ilerlemediğinde devrilecek bir bisiklet olduğunun farkındalar.Devlet mekanizmalarını tıkamak ve uluslararası toplumu Bosna Hersek'ten usandırmak istiyorlar.Fakat kurdukları rüya, kendileri için, tam bir kâbusa dönüşebilir.Bosnalı Sırpların her fırsatta gündeme getirdikleri "bağımsızlık referandumu" talebi, idam sehpaları haline gelebilir.

Bir gün Bosnalı Boşnaklar da "Bosna Hersek sınırları içerisinde Sırp Entitesi-RS olsun mu, olmasın mı" sorusuna cevap aramak için referanduma gidebilirler. Bosnalı Sırplar, böylesi bir referandumdan can sıkıcı bir cevap almadan, Bosnalı Boşnakların sabırla imtihanını tadında bıraksalar çok iyi olacak.

Yıllar önce Travnik'te, 'Fast Food Dayton' isimli bir hamburgerci görmüştüm. 14 Aralık 1995 tarihinde imzalanan ve dört yıl boyunca devam eden Bosna Hersek Savaşı'nı durduran Dayton Anlaşması'nı o kadar güzel anlatıyordu ki, dayanamamış dükkânın fotoğrafını çekmiştim.

Evet, tüm fast foodlar gibi, Dayton Antlaşması'nın da kalorisi yüksek ve besin değeri düşüktür. İlgi çekici olsa da, sağlıksızdır; obeziteye sebep olmaktadır. Gelinen noktada Bosna Hersek'in tüm idari mekanizmaları da gittikçe yavaşlamakta, kilitlenmektedir.

Dayton Anlaşması;Bosna Hersekli Boşnakları, Hırvatları ve Sırpları aynı çatı altına toplasa da ülkede birlik ve dirliği sağlamadı, sağlayamadı.Her ne kadar barış anlaşması görünümünde olsa da sadece bir ateşkesten ibarettir.Silahlar sustu, ölümler durdu ama hiç kimse baltalarını gömdüğü yeri unutmadı.

Bosna Hersektoprakları, Bosna Hersek Federasyonu-FBiH ve Sırp Entitesi-RS olmak üzere iki bölgeye ayrılmış durumda.Coğrafi değil, siyasi, etnik, kültürel ve dini bir ayrışma. Buayrışma; siyasetten eğitime, emniyet teşkilatından medyaya kadar hayatın her alanına sirayet etmiş bulunuyor.

Bunu biraz daha açalım.

Devlet televizyonuBHRT'nin yanında, iki ayrı entite televizyonu da bulunuyor:FTVvePTPC. Bosna Hersek Milli Takımı maçlarını Bosna Hersek Federasyonu'na ait FTV veya diğer Boşnak televizyonları yayınlanıyor. Buna karşılık Sırp Entitesi-RS'e ait PTPC veya diğer Sırp televizyon kanalları, Sırbistan'ın maçlarını yayınlanıyor.