İbn Haldun'un bizi bir aydınlanmanın kapısına getirdiği tezi Gazzali'nin her şeyi mahvettiğine inana bir doğulu zihin için zorlayıcı olabilir. İşte tam burada sözümüzü somutlaştırmak adına aydınlanmanın iki aydınından bazı fikirleri İbn Haldun ile mukayese edeceğimiz yere geliyoruz. Giovan Battista (Giambattista) Vico, (d. 23 Haziran 1668 ö. 23 Ocak 1744) ve Charles-Louis de Secondat, baron de La Brede et de Montesquieu (18 Ocak 1689(1689-01-18) 10 Şubat 1755) modern dünyanın kuruluşunun şafağındaki iki sembol düşünürdür. Bizim İbn Haldun ile insanlığın eşiğine bastığını düşündüğümüz, oryantalizmin yahut avrupamerkezci bakışın aksine insanlığın medeniyet müştereğinde ilerlemeci ve tektipleştirici algısına muhalif bir durumun olduğunu bu düşünürler ve İbn Haldun üzerinden bir metin karşılaştırması ile göstermenin mümkün olduğunu düşünüyoruz. Burada kısa bir yazıda olabildiğince bir kısa örnek mukayesesi ile yetineceğiz. Tarih biliminin modern zamanlarda doğuşunun batılı öncülleri doğuda İbn Haldun ile başladı denilen bir yerde tarih bilgisinin bilinçli saptırılması ve bu bilgiye yanlışlar karışması konusunda İbn Haldun ve Vico şunları ortaya koyduklarının kendi metinleri üzerinden bir karşılaştırması kastımızı aşikar edecektir. İbn Haldun tarihsel bilginin bilinçli olarak saptırılması konusunda; "1-Fikir ve mezheplere taraftarlık bu sebeplerden birini teşkil eder. 4-Haberlere yalan karışmasının bir sebebi de haberi nakledenlerin, övmek ve hâlleri güzel göstermek ve bu sayede şöhretlerini yaymak maksadıyla, yüksek derece ve mevki sahiplerine yaranmalarıdır." saptamalarıyla tarihçiden kaynaklanan sorunlara değinmiştir. Bu sayılan iki sebep bilinçli olarak tarihsel bilginin saptırılmasında esas olarak ortaya çıkmaktadır. Vico ise tarihçi kaynaklı olan bilinçli saptırmalara "1- Eskiçağ'a ilişkin ululaştırıcı görüşler, yani tarihçinin incelediği çağın refahını, gücünün, ululuğunu vb. abartmaya yönelik ön yargılar. 2-Ulusların kendini beğenmişliği. Kendi geçmiş tarihiyle uğraşırken her ulusun onu en hoş renklerle boyamaktan yana bir ön yargısı vardır.", tespitiyle benzer bir yaklaşımı sergiler. Bu durum İbn Haldun düşüncesinin kıdemini görmek bakımından önemlidir lakin Vico'nun anlam ve manasını da ıskat etmez. Benzer bir karşılaştırma İbn Haldun ve Montesquieu arasında da yapılabilir: "...Bundan dolayı bu ilimle meşgul olan sosyal kaide ve kanunları, varlığın tabiatlarını ve kavimlerin, ülke ve asırların hallerini, hadiselerin cereyanlarını, ahlak ve adetlerin, akide, din ve mezheplerin ve diğer hallerin değişmekte olduğunu ve bu hallerin, değişmelerin tesirlerini bilmeye.." "Bunlar ancak cemiyetlerin, dünyanın insanlar yaşayan yerlerinde vücuda getirdikleri mamurelerin kanunlarını bilmek ile incelenebilir" şeklinde tespitte bulunan İbn Haldun ile "bütün milletlerin tarihlerinin bu ilkelerin sonuçlarından başka bir şey olmadığını, her özel kanunun başka bir kanuna bağlı olduğunu ya da daha genel bir kanuna uyduğunu gördüm" dediğinin paralelinde Montesquieu"İnsanları yöneten şeylerin sayısı çoktur: İklim, din, kanunlar, yönetim biçimi, geçmişten alınan dersler, ahlak ve davranışlar; bütün bunlardan genel anlamda ussal düzen ortaya çıkar. Bir millette bu nedenlerden bir tanesi kuvvetli oldu mu ötekiler o ölçüde ortadan kalkar. Vahşi insan toplulukları