9 Eylül 1922, Kuvayı Milliye güçlerinin üç buçuk yıl süren bağımsızlık savaşının zaferle bitiş tarihidir. Önce Mudanya Ateşkes Antlaşması imzalandı. Ardından 20 Kasım 1922'de Lozan'da barış konferansı başladı. Lozan Konferansı'nın başladığı tarihte Kuvayı Milliyeciler henüz rahat bir nefes almış değillerdi. İzmir, Kuvayı Milliye güçleri tarafından denetim altına alınmıştı ancak İngiliz ve Fransız savaş gemileri İzmir limanında bekliyorlardı. Marmara Bölgesi, tüm Trakya ve İstanbul İngiliz ordularının işgali altındaydı. Bu tablo çok hassas bir durum ortaya koyuyordu. Lozan'a giden ulusalcı ve Kuvayı Milliyeci kurulun başına bağımsızlık savaşının yürütülmesinde önemli görevler üstlenmiş ve Batı Cephesi komutanlığı yapmış olan İsmet İnönü getirilmişti. Lozan'a giden kurula konferansta izleyeceği politikayla ilgili 14 maddelik bir talimat Bakanlar Kurulu tarafından hazırlandı. "TBMM İcra Vekilleri Heyeti Riyaseti Kalemi Mahsus Müdüriyeti" başlıklı kâğıda el yazısıyla yazılan ve 14 maddeden oluşan bir talimattır bu... Bu belgenin her sayfası başbakan ve bütün bakanlar tarafından imzalanmıştır. Üç sayfa ve 14 maddeden oluşan bu yol haritası izlenmesi zorunlu olan talimatları içeriyordu.1 Bu önemli 14 maddenin el yazısıyla yazılarak İsmet İnönü'ye verilmesi Ankara'nın içinde bulunduğu zorlukları göstermesi açısından önemlidir. Ancak 14 maddenin günün koşulları gereği bu şekilde hazırlanması da "Kuvayı Milliye" ruhunun bir göstergesidir. (Lozan Üniversitesi salonunda İsmet İnönü, Lozan Antlaşması'nı imzalıyor.) AVRUPALI DEVLETLERİN İSTEKLERİ Lozan Konferansı'na katılan Avrupa devletlerinin liderliğini yapan İngiltere için önemli noktalar şunlardı: 1. Birinci Dünya Savaşı'nın sona ermesiyle Musul'u işgal eden İngiltere petrol bölgelerini geri vermek istemiyordu. 2. İngiltere ayrıca İstanbul'u bırakmak istemiyor, Çanakkale ve İstanbul boğazlarını kendi denetimi altında tutmak istiyordu. 3. Başta Fransa olmak üzere tüm Avrupa devletleri adli ve ekonomik kapitülasyonların devamını istiyordu. Görüldüğü gibi Ankara'nın temel istekleriyle o günün büyük devletlerinin çıkarları birbirleriyle çelişiyordu. ÇOK ŞİDDETLİ TARTIŞMALAR Ankara'nın ulusal çıkarlarını ısrarla, ödün vermeden savunması Lozan'daki tartışmaların çok sert geçmesine neden oldu. Lozan görüşmelerinin ilk bölümü 4 Şubat 1923'te son buldu. Bu bölüm 76 gün sürmüştür. İngiltere ve Avrupa devletleri kendi hazırladıkları sözde barış antlaşmasının imzalanmasını istiyorlardı. İnönü, "milli çıkarlarımıza uymuyor" diyerek bu antlaşmayı imzalamadı ve Lozan'ı 4 Şubat 1923'te terk etti. İkinci Lozan görüşmeleri ancak 23 Nisan 1923'te başlamış ve 92 gün sürerek 24 Temmuz 1923'te sonuçlanmıştır. ("Lozan Muahedenamesi'nin imza edildiği gün", 24 Temmuz 1924 tarihli Cumhuriyet gazetesinin birinci sayfası.) MONDROS VE MUDANYA Konferansta Avrupa devletlerinin ve İngiltere'nin çıkarlarını savunan Lord Curzon, "Türklerin Yunanlara karşı verdiği savaş başkadır. Ancak Birinci Dünya Savaşı'nda Türkler mağlup olmuşlardır, galiplerin elde ettiği haklar başkadır" diyordu. İnönü bu teze karşı, "Ben Mondros Ateşkesi'nden değil, Anadolu'da yapılmış bağımsızlık savaşının askeri cephelerinden ve Mudanya Ateşkes Antlaşması'ndan geliyorum. Mondros beni ilgilendirmez" diyordu. İnönü, konferans boyunca şu tezi savunmuştur: 1. Türkler tüm Avrupa'ya karşı Anadolu'da bağımsızlık savaşı verdiler ve kazandılar. 2. Yeni ve milli bir devlet kurduk. 3. Bu yeni devletin dünya devletler toplumunun eşit bir üyesi olarak kabul edilmesini istiyoruz. NEDEN UZUN SÜRDÜ Yukarıda belirtildiği gibi Lozan Konferansı çok uzun sürmüştür. Birinci dönem 76, ikinci dönem 92 olmak üzere 168 gün sürmüştür. Atatürk bunu şöyle açıklıyor: "Lozan Barış Konferansı'nda ele alınan konular yalnız üç-dört yıllık dönemle ilgili değildir. Yüzyılların da hesabı görülüyordu." Milli çıkarlar için büyük bir direniş gösterilmiştir. Yeni padişahçılar, halifeciler onların destekçileri Lozan'ın bir hezimet olduğunu ileriye sürecek kadar akıllarını kaybediyorlar. Oysa bütün dünya Lozan'ın bir zafer olduğunu ortaya koyuyor. (Lozan Barış Antlaşması'nın kapağı.) EN ÖNEMLİ 3 MADDE Lozan baş delegesi İnönü'ye verilen bu 14 maddelik talimatlar listesinde üç madde katı ve kesindir, kırmızı çizgidir. Bunları özetleyelim. 1. Doğu'da bir Ermeni devleti kurulması asla kabul edilmeyecektir. 2. Ordu ve donanmaya sınırlandırma getiren her türlü öneri reddedilecektir. 3. Adli ve ekonomik kapitülasyonlar asla kabul edilmeyecektir.