Batı edebiyatında din ve mitoloji, önemli bir yer tutar. Meselâ Goethe'nin "Faust"unu dinî ve mitolojik bilgiye vakıf değilseniz anlamanız zordur, Dante'nin "İlahi Komedya"sı, William Blake'in, Rilke'nin şiirleri de öyle. Bu eserlerde "Tevrat" ve "İncil" geniş yer tutuyor.Geçen hafta Anatole France'ın "Meleklerin İsyanı" (Yalçın Yay., Çev. Ahmet Kuşçuoğlu, 1995) adlı romanını okudum. Bu da saydıklarım gibi din ve mitolojiyi -tabii felsefe ve politikayı da- konu edinen bir eser. Yeri gelmişken John Milton'un "Kayıp Cennet"i (Pegasus yay., Çev. Enver Günsel, 2020) ile France'ın "Meleklerin İsyanı"nın, meleklerin ve insanın Tanrı'ya isyanını konu edinmeleri bakımından benzer olduğuna işaret edeyim. "Kayıp Cennet"te İblis Tanrı katından ve Cennet'ten kovulup 'Büyük Derinlik'e -belki de dünyaya- atılınca;"Burası mı, bu toprak mı, bu iklim miSemavi ışık yerine bu kasvetli karanlığa mı geldik" (s. 13)der. Adem ile Havva da yasak meyveyi yedikleri için o 'kasvetli karanlık'a düşmedi miŞeytan, hırslıdır, özgür ve bağımsız olmak istemekte, iktidar tutkusuyla yanmaktadır. Bu büyük tutkuyla; "İktidarda olmak Cehennemde de olsa hırsa değer Cehennemde hüküm sürmek yine de Cennette hizmetten iyidir." (s. 14) diye haykırır! Benzer konuşma "Meleklerin İsyanı"nda da var, orada da Şeytan; "Cehennemdeki özgürlük, cennetteki esirlikten iyidir." (s. 119) diyor. İlginç, Harold Bloom da "Etkilenme Endişesi" adlı eserinde yeni şairin ephebenin, selefin etkisinden kurtulma ve kendi olma isteğini Şeytan'ın Tanrı'ya başkaldırmasına benzetir, bu nedenle modern şiirin 'daimonik şeytansı' olduğunu söyler. Ama Homer'in "Odysseus"unda Aşil tam tersini savunuyor. Yer altına, yani 'kasvetli karanlık'a indiğinde ve Odysseus ona "görüyorum ki ölüler üzerinde hükmün sürüyor" dediğinde, verdiği cevap çok manidardır: Ölüler diyarında, o kasvetli karanlıkta kral olmaktansa, "bir yanaşma gibi, yoksul bir çiftçinin hizmetinde" olmayı yeğlerdim!..Anatole France'ın "Meleklerin İsyanı"nda da bu ölümlü dünyaya sürülen bir kısım âsi melek (Arkad, Mirar, Istar, Zita, Nektar) Tanrı'ya, Arkad'ın deyişiyle o "gökyüzü krallığı"na isyan eder, büyük bir isyan organize etmek için çalışmaya koyulurlar. Arkad, onlardan biridir. Büyük bir aşkla Tanrı'nın varlığına dair kitaplar okur. Bu çerçevede France'ın romanında yer yer dinle bilim karşı