Bir arkadaşım yazınca; Granada, Elhamra derken tarihin derinliklerine, şiirlere, türkülere kadar gittim. Kelimeler böyledir, peşine düştüğü insanı önce sözlüklere, sonra inançlara, mitolojiye, hikâyelere, türkülere, şiirlere götürür

Granada'ya baktım önce. Biliyorsunuz Granada İspanya'da bir şehir. Endülüslüler aynı şehre Elhamra demişler. Kelime büyük ihtimalle Latince granatium'dan türemiş. Bir mineral adı, bir süs taşı "granat". Kırmızı kristallerinden dolayı, bu kelime kırmızı renk, nar anlamlarına da geliyor. Nitekim İspanyolcada granate, koyu kırmızı renkli, lâl renkli demek. Granada'nın nar anlamı da var. Zaten bir nar şehri Elhamra da kırmızı renk demek. Belli ki Endülüslüler Granada'nın yerine, şehre Arapçada aynı anlama gelen Elhamra demişler. Bu arada Fransızca Osmanlıca sözlüğe baktım, "grenat" kelimesi için; "Nar tanesi renginde zî-kıymet (değerli) bir taş. Süleyman taşı, şebçerağ" anlamı verilmiş. Lugat-ı Naci'de "şebçerağ" için; "Bir cevher imiş ki gece vakti şule-feşân (ışık saçar) olurmuş." deniliyor. Süleyman taşı denmesinin de bir sebebi olmalı ama bilmiyorum.

Nereye gittik.. Granada, Elhamra derken kırmızı renkli, nara benzeyen granat mineraline. Şimdi Doğu'ya dönelim. Bu mineralin bizdeki eski adı la'l taşı. Batılıların 'granat' dediği la'l taşı, Divan şiirinde sık sık geçiyor. Ahmet Talat Onay, "Türk Edebiyatında Mazmunlar" adlı kitabında la'l kelimesi için "Yakut gibi kırmızı ve kıymetli bir nevi cevher" demiş. Şark edebiyatında renginden dolayı dilberlerin dudağı hep la'le benzetilmiş. Örneğin Fuzuli "La'l ü dürrü gösterir demadem Evrâk-ı gül içre şebnem", yani la'l gibi kırmızı dudakları ve inci gibi dişleri, gül yaprakları içinde şebnem dizisi gösterir, diyor. Bir de Muradi'den örnek vereyim: "Sormak ayb olmasın ey dilber-i şîrin-harekât Leblerin la'l-i Bedahşan mı ya âb-ı hayât" Anlamı şöyle: Sormak -burada sormak tevriyeli- ayıp olmasın ey şirin hareketli dilber, dudakların Bedahşan'dan çıkan la'l cevheri mi veya ölümsüzlük suyu mu Yeri gelmişken la'l cevherinin Bedahşan'da çıktığını ve Divan şiirinde la'l ile beraber bu yerin de anıldığını belirtelim.

Granada, granat, Elhamra, la'l Mineraldi, kırmızı renkti derken, bir de nar anlamı var kelimenin. Geldik nar'a! O lezzetli nar meyvesinin adının kökü Arapça n-v-r'dir ve ışık, aydınlık anlamına gelen "nûr" kelimesiyle aynı kökten türemiştir. Nâr, biliyorsunuz bir meyve adı olması yanında ateş demektir. Yine kırmızı, kızıl renginden dolayı ateşle de bir bağ kurulmuş belli ki. Mitolojide ise genelde bereket ve doğurganlık sembolü Yahudilikte, Hristiyanlıkta ve İslâm dininde nar kutsal bir meyve. Anadolu'da ve Azerbaycan'da evlenilmek istenen kıza nar gönderilmesi ise bir gelenekmiş! Sezen Aksu'nun bir şarkısında bu anlamda şöyle geçiyor: