"Benim hayallerim var! Hayallerimin peşinde gittim, kazandım, siz de gidin!" tavsiyesi hayal ve sakıncalı.

Zira başarıya ulaştıran hayal değil; akıl, kalb, vicdan ve sair temel his, lâtifeler ve istişaredir. Hayal kurun, hayallerinize gaye yükleyin, ama, sırf onların peşlerinden gitmeyin!

Öğrenmenin, zihnin ilk basamağı olan "Hayal, duygularımızın en genişi,1 en süratlisi;2 aklın, kalbin hizmetçisi, yardımcısı, tasvircisi;3 misal âleminin küçük bir örneği4 ve bu âlemle irtibatımızı sağlayan"5 duygumuzdur. Zihnimizde bilgiye bir şeyi "Evvela tahayyül".6 ederek başlarız. Hayal, aynı zamanda "tedâi-yi efkârı" (fikir çağrışımını)7 yaparak hatırlatır.

Niçin hayal kurarız Dünya meşgaleleri, iç içe yaşadığımız maddî-manevî problemler sıkıntılar bizi bunaltır. "Kalbimiz yorulur; fikir kendisini eğlendirmek için rasgele bir şeyle meşgul olmak ister"8 ve hayallerin renkli, kimi zaman pembe dünyasına dalarız. Aslında hayal olmasaydı gelişme olmazdı. Hayaller gaye yüklersek keşif gücümüzü artırır, duygu ve düşüncelerimizi parlatırız. Ancak, hakikat ile hayal arasındaki sınır iyi belirlenmeli. "Hakikati incitmemek ve ağır gelmemek ve hakikate misal olmak ve hakikatten yardım istemek şartıyla hayallerimize cevelan ve şaşaa"9 verebiliriz.

Hayalin kalitesini yükseltmenin yollarından birisi de ona ulvî "gayeler" yüklemek, fikrî, ilmî, sanat ve hizmete yöneltmektir. "Bir gaye-i hayal olmazsa, yahut nisyan basarsa, ya tenâsi edilse; elbette zihinler enelere dönerler, etrafında gezerler."10 "Tahayyülde safsata hâsıl olur, mezcine eğer olmaz muktedir."11 Yani, hayal ile hakikati bütünleştirmezse, kişi ekoistleşir, "şöyle şöyle güçlüyüm, böyle zenginim, en yüksek makal benim!" diyerek saçma sapan hayallerini uygulamaya kalkar!

Harikuladeliğe karşı meylimiz ve hayale karşı iştahımız, mübalağayı doğurur. Mübalağa meyli, çok hayalleri toplar, büyütür.12 Mübalağa etmemeli."13 Zira, mübalağa ihtilalcidir. Eğer hayali verilişi istikamet ve ölçüsünde kullanmazsak onu saptırabilir, hayalperestlik hastalığına14 yakalanabiliriz. Zira, "Tahayyülde safsata hâsıl olur, mezcine eğer olmaz muktedir."15