Çocukluğumun geçtiği Manisa'da yük taşımada atlı arabaların yanında develer de kullanılırdı. Özellikle yolu bozuk köylerle kent arasında yük taşımacılığında develer en etkin nakil vasıtalarıydı. Üç dört develik kervanın önünde mutlaka bir eşek olurdu. Eşeğin semerine bağlı uzunca bir ip birinci devenin başına, diğer develer de sırayla birinci deveye bağlanırdı. Eşeklerin, uygun eğimli güzergahı bulma ve yol ezberleme yetenekleri olduğu için kervanın kılavuzluğunu onlar yapardı. Kervancı eşeğe biner, içi geçip uyuklasa bile rehber eşek develeri menzile ulaştırırdı. Bu, gerçekten böyle miydi bilmiyorum. Koskoca develerin küçük bir eşeğin ardından niçin gittiği büyüklerimiz bize böyle açıklardı. Gelelim iktisada. Ekonomiler iki ana sektörden oluşur. Birincisi "reel" sektördür. Tarım, sanayi, ulaştırma, iletişim, inşaat, madencilik ve her türlü hizmetin üretildiği alana bu isim verilir. İkincisi "reel olmayan" sektördür. Buna, başta merkez bankası olmak üzere tüm bankalar, aracı kurumlar ve borsalar girer. Bu alanın diğer adı "finansal" yani "mali" sektördür. Teşbihte hata olmazsa, finansal sektör kılavuz eşek, reel sektör ise yükü taşıyan develerdir. Develer yanlış hedefe veya doğru hedefe yanlış yoldan gidiyorsa ya önlerinde akıllı bir kılavuz eşek yoktur ya da kervancı eşeğin işine karışıyor demektir.

HANGİ PARA

Görünmez elin yani fiyat mekanizmasının yönettiği bir serbest piyasa ekonomisinde, eğer enflasyon, durgunluk, işsizlik gibi bir sorun varsa, deve kervanını doğru hedefe götürme sorumluluğu eşeğe yani mali sektöre aittir. Mali sektör işini doğru yapmazsa, reel sektör yolunu şaşırır. Mali sektörün kaptanıpatronu merkez bankasıdır. Çünkü fiyat mekanizmasını işlemesini sağlayan "para" denen nesnenin sahibi odur. Merkez bankalarının bu sorumluluğu, esas olarak, "altın tevdi senedi" (bank note) değil "itibari" (fiat money) kağıt veya kağıt para icat edildikten sonra ortaya çıkmıştır. Zaten daha önceleri merkez bankası diye bir kurum yoktu. İlk merkez bankası İsveç'te 1668'de kurulmuştur. Bunu 1694'te kurulan İngiltere bankası, 1791'de ilk Amerikan bankası, 1800'de Fransız bankası izlemiştir. FED'in kuruluşu 1913'tür. Bugünkü anlamda merkez bankacığı dünya savaşlarından sonra gelişmiştir demek yanlış olmaz. Gelinen aşamada finansal sektör küreselleştiği için, ulusal paralarla birlikte ulusal merkez bankalarının varlık nedeni de sorgulanır olmuştur.