Uluslararası ilişkilerde son yıllarda artan ölçüde gündeme gelen bir kavram, insani diplomasidir. Geleneksel diplomasinin çoğu zaman devlet merkezli, çıkar odaklı ve güç dengelerine bağlı yapısının ötesine geçen insani diplomasi, insan onurunu merkeze alan, evrensel değerleri önceleyen ve yumuşak güç unsurlarını harekete geçiren bir anlayışa tekabül etmektedir. Türkiye'nin bu alandaki söylem ve pratikleri, özellikle de insani krizlere dair normatif bir pozisyon üretme çabalarıyla dikkat çekmektedir.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın eşi Saygıdeğer Hanımefendi Emine Erdoğan'ın ABD başkanı Donald Trump'ın eşi Melania Trump'a hitaben kaleme aldığı mektup, bu çerçevede kayda değer bir örnek teşkil etmektedir. Bu mektup, diplomatik yazışma olmanın ötesinde, küresel vicdana seslenen bir manifesto niteliği taşımaktadır. Mektupta, bir yandan bireysel düzeyde kurulan samimi ilişkiler hatırlatılmakta, diğer yandan evrensel insani değerler üzerinden bir çağrı dile getirilmektedir. Bu bağlamda mektup, yumuşak gücün vicdanlı ve merhametli bir dil ve annelik metaforu üzerinden kurgulandığı, insani diplomasinin ise ahlaki tutarlılık talebiyle birleştirildiği bir metin olarak öne çıkmaktadır.

Yumuşak Güç ve Duygusal Rezonans

Joseph Nye'ın kavramsallaştırdığı yumuşak güç, bir aktörün zorlayıcı araçlara başvurmaksızın, değerler, kültür ve cazibe yoluyla etki kurabilme kapasitesini ifade eder. Emine Erdoğan'ın mektubu, tam da bu yaklaşımın güncel bir yansımasıdır. Burada kullanılan dil, klasik diplomatik yazışmalardan farklı olarak duygusal yoğunluğu yüksek, metaforik ve sembolik unsurlarla örülmüştür.

Emine Erdoğan'ın mektubunda, Melania Trump ile geçmişte paylaşılan özel anılara yer verilmesi –örneğin Beyaz Saray bahçesindeki yürüyüş veya baş başa edilen samimi sohbet– diplomatik iletişimin kişiselleştirilmesine hizmet etmektedir. Bu tür kişisel referanslar, muhatapla kurulan bağın sıcaklığını artırmakta ve mesajın alıcı üzerinde daha güçlü bir etki bırakmasına imkan tanımaktadır. Burada kullanılan strateji, yumuşak gücün klasik unsurlarını duygusal rezonans üzerinden yeniden üretmektedir.

İnsani Diplomasinin Evrensellik Talebi

Mektubun odak noktası, Ukrayna ve Gazze örnekleri arasında kurulan paralelliklerdir. Emine Erdoğan, Melania Trump'ın Ukraynalı çocuklara dair duyarlılığını övgüyle hatırlatırken, aynı duyarlılığın Gazze için de sergilenmesi gerektiğini ifade etmektedir. Burada retorik düzeyde önemli bir strateji göze çarpar: Öncelikle muhatabın mevcut ahlaki pozisyonu teyit edilir, ardından bu pozisyonun daha geniş bir insani çerçeveye taşınması talep edilir.

Bu yöntem, insani diplomasinin en önemli araçlarından biridir. Çünkü doğrudan eleştiri yerine, bir tür ahlaki tutarlılık çağrısı yapılmaktadır. Ukrayna'da savaş mağduru çocukların korunmasının ne kadar değerli olduğu kabul edilmekte, fakat aynı durumun Gazze'de yaşanan trajediye kayıtsız kalınarak gölgelenemeyeceği vurgulanmaktadır. Bu bağlamda mektup, Batı dünyasında sıklıkla eleştirilen "seçici hassasiyet" meselesini görünür kılmaktadır.

Sembolik Dilin İnşa Gücü

Mektupta kullanılan semboller, insani diplomasinin duygusal etkisini güçlendiren unsurlar olarak öne çıkmaktadır. "Meçhul asker" kavramının "meçhul bebek" olarak yeniden yorumlanması, savaşların en masum kurbanı olan çocukların kimliksiz ölümlerini derin bir vicdani sorgulamaya dönüştürmektedir. Benzer şekilde, "kahkahaları susturulan çocuklar" metaforu, savaşın yalnızca can kaybı değil, aynı zamanda çocukluğun özünü, masumiyetini ve neşesini hedef alan bir travma ürettiğini ortaya koymaktadır. Bu dil, uluslararası hukuk belgelerinde yer alan soğuk ve teknik ifadelerden farklı olarak, insanlığın ortak vicdanına seslenen bir estetik inşa etmektedir. Böylece diplomatik metin, rasyonel çıkar hesaplarının ötesine geçerek duygusal bir mobilizasyon aracı haline gelmektedir.

Uluslararası Düzen Eleştirisi ve Normatif Diplomasi

Emine Erdoğan'ın mektubunda dikkat çeken bir diğer unsur, mevcut uluslararası sistemin çarpıklığına yönelik yapılan eleştiridir. Mektupta, bazı çocukların yaşamlarının diğerlerine kıyasla daha değersiz kabul edilmesini mümkün kılan keyfi düzenin altı çizilmektedir. Bu eleştiri, uluslararası hukukun itibarsızlaştırıldığına dair güçlü bir gözlemi de beraberinde getirmektedir.