3
10 Kasım'ı idrak edebilmek için, 11 Kasım'ı da hissetmek gerek.
★
11 Kasım 1938.
87 yıl önce, bugün.
★
Atatürk'ün naaşı, İslam Tetkikleri Entsitüsü direktörü Ordinaryüs Profesör Mehmet Şerafettin Yaltkaya'nın nezaretinde yıkandı.
Başbakan Celal Bayar'ın talimatıyla, Profesör Lütfi Aksu tarafından tahnit işlemi yapıldı. Vücudun bozulmadan korunmasını sağlayacak olan solüsyon, 200 gram formalin, 1 gram sublime, 200 gram tuz, 10 gram acide pehenque, 1000 gram su'dan oluşuyordu. Profesör Lütfi Aksu, tahnit işlemi bittikten sonra, iki küçük şişeye solüsyondan doldurdu, ağızlarını lehimledi, üzerlerine yapıştırdığı etiketlere terkibi yazdı, Atatürk'ün kollarının arasına sıkıştırdı.
Yüzünün ve sağ elinin maskı alındı.
Kurşun galvanizli tabuta yerleştirildi, kapağı kapatıldı. Gül ağacından yapılmış tabuta yerleştirildi, onun da kapağı kapatıldı.
Üzerine Türk Bayrağı örtüldü.
★
16 Kasım... Dolmabahçe Sarayı'nda muayede salonunda katafalka yerleştirildi, sabah saat 10'da ziyarete açıldı, insan seli aktı. Güya saat 24'te son verilecekti ama, mümkün değildi. Yüzbinlerce yurttaş bayrağa sarılı tabutun önünden hıçkıra hıçkıra geçti, yüzbinlerce yurttaş sıradaydı, aralıksız devam edildi.
17 Kasım... Hava çoktan kararmıştı, geceyarısı olmuştu, Ortaköy yönüne uzanan kuyruğun ucu bucağı görülmüyordu. Maalesef, izdihamdan dalgalanma oldu, durun ittirmeyin demeye kalmadı, giriş kapısının önünde, Saat Kulesi'nin çevresinde çığlıklar yükseldi, atlı polisler arkadan yüklenen kalabalığı dağıtana kadar iş işten geçti, insanlar sıkıştı, ezildi, 11 kişi hayatını kaybetti. Ertesi günkü gazeteler, hükümetin resmi tebliğini yazıyordu: Denizyolları işletmesi müdürü Raufi Manyasizade'nin 16 yaşındaki kızı Bilun, İstiklal Caddesi'nde oturan bayan Anna, İstiklal Caddesi'nde oturan Rona Kişnir ve kızı Bella, Bakırköy'den Hatice hanım, Kurtuluş semtinden sütçü Diyamandi, Topkapı'da oturan Abdülhamid bey, Aksaray Laleli'de oturan bayan Kevser Mehmed, Tarlabaşı'nda oturan Satenik Ohannes, Saint Benoit öğrencisi 15 yaşındaki Paul Kuto ve Beyoğlu Lüksemburg otelinde kalan bay Leon'du. Kadın erkek, genç yaşlı, müslüman hırıstiyan musevi, Rum Ermeni, "Ne Mutlu Türküm Diyene" şemsiyesi altındaki tüm yurttaşlar, memleketin ortak paydası Mustafa Kemal'e gözyaşı döküyordu.
18 Kasım... Kalabalık artarak devam etti, Ulus gazetesi muhabiri Cemal Kutay şunları yazıyordu: "Bütün millet, kendisine haysiyet, hürriyet, istiklal, güzel şeyler armağan etmiş şefkatli bir babadan öksüz kaldığında nasıl gözyaşı döker, işte öyle gözyaşı döküyordu. Şahit olmayanlara, bu asrın hadisesini, bu vefa ve minnet selini, yazı, söz, fotoğraf, beste, tabloyla anlatmak mümkün değildir. Zerrece protokol yoktu. Merasim gibi hiçbir fani hissin izi yoktu. Vakar içinde tavaf eden millet vardı. Kadınlar çoğunluktaydı."
★
19 Kasım, saat 08.10... Cenaze namazı için camiye götürülmesinin dinen şart olup olmadığı konusu, cumhuriyetimizin ilk diyanet işleri başkanı Mehmet Rifat Börekçi'ye danışıldı. Milli mücadele kahramanımız Börekçi, muhteşem izah etti, "Mustafa Kemal Atatürk'ün cenaze namazı, tertemiz hale getirdiği vatan toprağının her yerinde kılınabilir" dedi.
Dolmabahçe Sarayı'ndaki cenaze namazını, Mehmet Rifat Börekçi'den sonra ikinci diyanet işleri başkanımız olan Ordinaryüs Profesör Şerafettin Yaltkaya kıldırdı.
★
(İzdiham yüzünden 11 kişinin hayatını kaybetmesi, 50'den fazla kişinin ciddi şekilde yaralanması, bu kararın alınmasında ana etkendi. Cenaze namazına Türkiye'nin dört bir yanından gelecek olan milyonlarca vatandaşı sıraya sokabilmek asla mümkün değildi. Sarayın hemen bitişiğindeki Dolmabahçe Camisi'nde bile kılınsa, mahşeri kalabalığı düzen içinde tutabilmek imkansızdı. Daha büyük facia olacağı kesindi. Cenaze namazının sarayda kılınmasının temel sebebi buydu.)
★
Mustafa Kemal'in tabutu, muayede salonunda büyük avizenin altına yerleştirilen iki mermer masaya konuldu. Arkadaşları, hizmetlileri, diyanet görevlileri saf tuttu. Şerafettin Yaltkaya yerini aldı, onun hemen arkasında Mustafa Kemal'in özel hafızı Yaşar Okur ve hafız İsmail vardı.
Yaşar Okur, "Allah için namaza, meyyit için duaya, uyun imama ey hazirun" diye seslendi.
Tekbir, Türkçe verildi.
"Allahu ekber" yerine "Tanrı uludur" denildi.
Namazın sonunda selam verilirken de "esselamüaleyküm ve rahmetullah" yerine "esenlik üzerinize olsun" denildi.
★
Saat 08.30... Dolmabahçe Sarayı'nın kapısında onbinlerce rengarenk çelenk, gözalabildiğine insan vardı, Dolmabahçe'nin önündeki ağaçlı caddede iğne atsan yere düşmezdi, 12 generalin omuzlarında top arabasına taşındı, top arabasına üç çift siyah katana koşulmuştu.
İstanbul'dan ebediyen ayrılıyordu.
★
Cenaze korteji saat tam 09.00'da hareket etti. Tramvay yolunu takip ederek, Tophane, Karaköy, Galata köprüsü, Eminönü, Bahçekapı, Sirkeci ve Salkımsöğüt üzerinden, Gülhane parkı içinden Sarayburnu'na gelindi.
Rıhtımdaki duba üzerinden Zafer muhribine taşındı.
Haydarpaşa önünde demirli olan Yavuz zırhlısına nakledildi, güverteye yerleştirildi.
Seyir esnasında birer dakika arayla matem topu atıldı.
Hamidiye kruvazörü, Zafer ve Tınaztepe muhripleri, Dumlupınar ve Gür denizaltıları, Doğan ve Martı hücumbotları eşlik ediyordu. Türk donanması, tarihinin gelmiş geçmiş en hüzünlü görevini yerine getirmek üzere yola çıktı.
★
İzmit Mayın İskelesi'ne yanaşıldı.
Yurt gezilerinde kullandığı beyaz trene konuldu.
20 Kasım sabahı ağır ağır Ankara Garı'na girildi.
Milli mücadelenin başında karargah olarak kullanılan "direksiyon binası", bu defa ebedi uğurlamaya evsahipliği yapıyordu.
Cumhurbaşkanı İsmet İnönü, TBMM Başkanı Abdülhalik Renda, Genelkurmay Başkanı Fevzi akmak karşıladı, Başbakan Celal Bayar, İstanbul'dan beri yanındaydı, beyaz trendeydi.
Mustafa Kemal'in tabutu TBMM önünde katafalka konuldu.
Saat 12 ile 24 arasında sayısız vatandaş tarafından gözyaşlarıyla ziyaret edildi, kuyruk kesilmedi, resmi törenin başlayacağı 21 Kasım sabahına kadar devam etti.
21 Kasım saat 09.00'da 12 milletvekilinin omuzunda top arabasına taşındı, Chopin'in cenaze marşı eşliğinde ihtiram yürüyüşü başladı, Etnoğrafya Müzesi'ne hareket edildi.
Müzenin giriş salonunda mermer katafalka konuldu, Cumhurbaşkanı İnönü liderliğinde saygı duruşu yapıldı.
Dört ay orada kaldı.
Meşaleler eşliğinde ihtiram nöbeti tutuldu.
Vatandaşlar tarafından ziyaret edildi.
★
31 Mart 1939... Kurşun galvanizli tabut, katafalkın altına açılan kabire indirildi. Anıtkabir tamamlanana kadar,