Kamuda üst düzey yöneticilerin maaşlarına ortalama 30 bin TL seyyanen zam yapılması teklifinin yetkili mercilerde kabul edilmesi, kamuda farklı görev statülerinde çalışanlara adaletsizlik yapıldığına dair tartışmaları ülke gündemine getirdi.
Memur sendikaları, maaş artışının kamu çalışanlarının bütününe yapılması gerektiğini savunurken; yapılan zammın sadece fiilen çalışanlara yönelik olması, sayıları 8 milyonu bulan memur emeklileri kitlesinde de yaygın hoşnutsuzluk ve şikayetlere yol açtı.
Toplantılara başlayan Asgari Ücret Tespit Komisyonu'nun kararlaştıracağı ücret rakamı da, şüphesiz her yıl olduğu gibi bu yıl da asgari ücretin yetersizliğine dair yeni tartışmaların fitilini ateşleyecek.
Asgari ücret düzeyinde maaş alanlar da, asgari ücretin 2.5 katı maaş alan kamu görevlileri de, maaşlarının yetersizliğinden yakınıyor. Ayrıca, kamuda, sadece en alt düzeydekiler değil; orta ve üst kademeden maaş alanlar da ellerine geçen maaş miktarından hoşnut değiller.
Maaş veya ücret rakamı nasıl ortaya çıkar
Bir çalışanın maaşını veya ücretini belirleyen temel mekanizma, o çalışanın "işgücüne yönelik talep" ile "o işgücünün arzı" arasındaki dengenin oluşturduğu piyasa fiyatıdır. Yani, maaş ve ücretleri "piyasa dinamikleri" belirler.
Ekonomik rasyonalite ve istihdam sisteminin doğası gereği; bu sadece özel sektör personeli için değil, kamu personelinin istihdamında da geçerli olması gereken bir kuraldır.
Ancak, Türkiye'de siyasetin popülist karakterinin sonucu ve devletin koruyucu ve gözetici rolünün gereği; kamudaki ücret düzeylerinin bu faktörlerden bağımsız olarak "özel sektördeki ücretlerden daha yüksek belirlenmesi," yerleşik bir norm haline gelmiş ve sistemleşmiştir.
Devletin belirlediği en düşük devlet memuru maaşı (50.360TL), son yıllarda görüldüğü üzere asgari ücret tutarının yaklaşık 2.3 katı düzeyinde gerçekleşiyor.
Ancak, asgari ücret ilan edildiğinde tutarının yetersizliği bir iki hafta konuşulduktan sonra gündemden düşmesine rağmen; devlet memuru maaşının yetersizliği konusundaki tartışmaların ardı arkası kesilmiyor.
En düşük devlet memuru maaşıyla ilgili, "bu maaşla geçinilebilir mi" sorusu sıkça gündeme geliyor. Geçinilemeyeceğini kabul edelim, yapacak bir şey var mı Diyelim devlet bu talebe sağır kaldı; memur bırakıp gidecek mi Giderse, devlet bir şey kaybedecek mi
Mevcut şartlarda, bu sorulara olumlu cevap vermek mümkün değil.
Aynı şeyi asgari ücret için düşündüğümüzde; asgari ücretlinin yarıdan daha az maaşla nasıl geçineceği aynı ölçüde sorgulanmıyor
Halen 22 bin lira olan asgari ücretin 2026'da 28 bin liraya ulaşması makul karşılanıyor da; 60 bin liraya yaklaşması beklenen en düşük devlet memuru maaşının yetersizliği konusunda nedense herkes görüş birliği içinde bulunuyor.
Asgari ücretli çok düşük nitelikli işlerde; çok az süre ve çok verimsiz çalıştırıldığı için mi
Devlet memuru çok nitelikli olduğu, çok yüksek verimlilikle çalıştığı ve çok fazla değer ürettiği için mi
Hayır…
Asgari ücret, piyasadaki arz-talep dengesinin gerçekleştiği rakamdır. Bunun altındaki bir rakam gerçekçi değildir ve özel sektörün "bunun altında bir ücretle çalıştıracak eleman bulamayacağı" anlamına gelir.
Peki devlette de böyle olması gerekmez mi
Devletin de, istenen düzeyde zam yapmadığında, "çalıştıracak eleman bulamama" gibi bir gerçeklikle karşılaşması beklenmez mi
Devletin eleman istihdamında, maaşların; bu faktörlerin hiçbir etkisi olmaksızın özel sektörün 2.5 katına yakın düzeyde, hem de daimi bir güvence ile belirlenmesinin anlamı ve gerekçesi nedir Memurun, her nasılsa "başına talih kuşu konması" veya "piyango biletinden ikramiye çıkması" sonucu, bir defa kapağı devlet kadrosuna atıp 657 sayılı kanun gereği "devletle ömür boyu nikahlanmış olması" mı
Devlet memurlarında maaş artış talepleri söz konusu olduğunda, genellikle orta ve üst düzey pozisyonlarda bulunan nitelikli personelin "maaş yönüyle tatmin edilmedikleri takdirde, yerlerinde tutulmalarının mümkün olamayacağı ve daha yüksek maaşlarla özel sektöre kaptırılacakları" gibi farazi bir gerekçe ileri sürülmektedir. Bu tez, çok az sayıdaki istisna dışında geçersizdir. Çünkü devletteki uzmanlık birikimi çoğu defa özel sektörde işe yaramadığı gibi, sözü edilen pozisyonlarda çalışanlar, genel olarak özel sektördeki muadillerinden daha yüksek ücretle ve daha güvenceli olarak istihdam edilirler. Dolayısıyla mevcut durumdan da gördüğümüz üzere, maaşları arttırılmasa bile görevlerinden ayrılmazlar.
Devlet memuru maaşı, özel sektöre göre; en düşük maaş seviyesinde 2.3 kat, ortalama maaş seviyesinde 2.2 kat bir rakam düzeyinde belirleniyor.
Bu çerçevede, kamu-özel maaş karşılaştırmasını ve "devlet memuru maaşının yeterliliği" olgusunu, temsil edici olması itibariyle "en alt düzeydeki ödemeler üzerinden yapacağız. Çünkü özel sektörde çalışanların yaklaşık %50'si asgari ücret düzeyinde veya %10-15 fazlası civarında maaş alıyor.
Bu neden böyle ve kamu ile özel arasında bu kadar katsayı farkı olması doğru mudur
Bu konuda dünyadaki örneklere bakalım:
Gelişmiş ülkelerden; Hollanda, Almanya, Fransa, İngiltere Japonya, ABD'de en düşük kamu çalışanı maaşı, asgari ücretin ortalama 1.1-1.3 katı üzerindedir. Yani ortalama %25 fazladır. Neden Çünkü kamuda da özelde de, insanların temel ihtiyaçları ve geçim endeksleri aynıdır.
Azgelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde ise bu fark açılır. Mevcut uygulamaya göre, Arjantin, Angola, Nijerya, Kenya, Tanzanya, Haiti, Filipinler'd asgari ücretle en düşük memur maaşı arasındaki katsayı farkı 1.8 ile 2.5 arasında değişiyor. Ortalamada 2.2 kat düzeyinde gerçekleşiyor.
Bu karşılaştırma sonucunda, "asgari ücretle en düşük kamu çalışanı maaşı arasındaki katsayı farkının yüksek olmasının" belirgin bir "azgelişmişlik göstergesi" olduğunu söyleyebiliriz. Türkiye'nin aslında görece daha güçlü bir ekonomiye sahip olmasına rağmen, kendisinden çok daha zayıf ülkelerle aynı kategoride bulunması; hatta katsayı rakamının bu ülkeler ortalamasının da üzerinde olması dikkat çekicidir.
Türkiye'de aradaki farkın bu kadar yüksek olmasının bilinen ve görünen gerekçesi; özel sektörde asgari ücretin, piyasa gerçeklerine ve şartlarına göre şirket patronunun cebinden ödenirken, en düşük memur maaşının "devlet bütçesinden ödeniyor" olmasıdır.
Peki, bu doğru ve haklı bir şey midir