Türk Ordusu, 23 Ağustos 1921'den 13 Eylül gününe kadar, yirmi iki gün ve yirmi iki gece aralıksız devam eden Sakarya Melhame-i Kübrası (Büyük ve Kanlı Sakarya Muharebesi) ile Türk'ün tarihine, dünya tarihinde ender olan büyük bir meydan muharebesi örneği kaydetti. Sakarya'da düşman ilerleyişi durduruldu. Osmanlı İmparatorluğu'nun son dönemlerinde yaşanan toprak kayıplarına da son verildi.

1 Mart 1922'de Türkiye Büyük Millet Meclisi açıldı. Meclis'te ordu aleyhine bir tutum yaşanıyordu. Muhalifler diyorlardı ki: "Sakarya Muharebesi'nden sonra aylar geçtiği halde ordu niçin taarruz etmiyor"

Bu davranışlara karşı M. Kemal Paşa'nın tavrı ne oldu

Sorunun cevabını Türk Silahlı Kuvvetleri'nin 26. Genelkurmay Başkanı, tarih araştırmacısı-yazar Sayın İlker Başbuğ'dan alıyoruz.

İlker Başbuğ, Uğur Dündar'ın sorularını yanıtladı.

★★★

İLKER BAŞBUĞ (İ.B.): O günlerde M. Kemal Paşa Ankara'dan ayrılarak cephedeki birlikleri teftiş etmeye karar vermişti. 4 Mart 1922 günü Meclis'te gizli bir celse oldu. M. Kemal Paşa o gün yaptığı konuşmada şu noktalara değindi:

"Ordumuzun kararı taarruzdur. Hazırlığımızı bütünüyle tamamlamaya biraz daha zaman vardır...

Osmanlılar, yapacakları harekâtın kapsamıyla orantılı şekilde ihtiyatlı ve tedbirli davranmadıkları için, daha çok his ve hırslarının tesiri altında hareket ettiklerinden Viyana'ya kadar gittikleri halde, geri çekilmeye mecbur olmuşlardır. Belgrad'da da mağlup olup geri çekilmeye mecbur edildiler. Balkanları terk ettiler.

Biz bu "Son Vatan Parçasını" kurtarırken, hırslarımızdan, hislerimizden vazgeçerek temkinli olalım. Kurtuluş için, bağımsızlık için, önünde sonunda düşmanla bütün mevcudiyetimizle vuruşarak onu mağlup etmekten başka karar ve çare yoktur ve olamaz."

UĞUR DÜNDAR (U.D.): Gazi Mustafa Kemal Atatürk burada bir liderlik dersi veriyor. Lider M. Kemal'in başarısının arkasında yatan temel nitelikler sizce nelerdir

İ.B.: Sezgi, tedbirli olma ve inceleme. Gözlem yapma becerisi en ileri derecede gelişmiş, hiçbir şeyi rastlantıya, tesadüfe bırakmıyor. Kendine güveni tam. Ama yine de beklemeyi, düşmanı yorgun düşürmeyi ve kendine kalan zamanı kullanmayı çok iyi biliyor. Tedbirli olma; onun gerektiği zaman "hesaplı riskleri" almasına engel değil. Onun yaşamında her olay kendi saatinde oluşur. Atatürk, hayalperest veya maceracı değil, gerçekçidir.

U.D.: M. Kemal Paşa cephede teftişte iken, 22 Mart 1922 tarihinde İtilaf Devletleri ateşkes teklifinde bulunmuşlardı. Bu teklife Atatürk'ün yaklaşımı ne oldu

İ.B.: Atatürk bu konuyu Nutuk'ta şöyle anlatıyor:

"Yunanlılar bu teklifi hemen kabul ettiler. Bir yıla yakın bir zamandır hazırlığı ile uğraştığımız ordumuzu uyuşukluğa düşürmek, millî hükümete ümitler vererek bekleyiş içinde bırakmak, doğrusu önemli bir karşı düşünceydi. İtilaf Devletleri'nin Anadolu'yu boşaltma ve Yakındoğu sorununu çözme noktasına dayandırdıkları bu ateşkes şartlarını yine de ciddiyetle inceledik.

Bu ateşkes teklifini kabul etmemek veya herhangi bir şekilde bu teklife yanaşılmıyor ve güven gösterilmiyor hissini verecek gibi davranmak doğru değildir.

İtilaf Devletleri'nde iyi niyet yoksa, olumsuz davranış onlardan gelmelidir.

Yalnız onların ileri sürdüğü şartları kabul edemeyeceğimizden, karşı şartlar öne süreceğiz. Ordunun hazırlıklarının tamamlanmasından bir an geri kalınmayacaktır."

U.D.: Burada Atatürk, adeta yine bir ders veriyor. Reddeden taraf olmayınız. Kendi şartlarınızı ileri sürerek, gerektiği durumlarda karşı tarafı reddeden konumuna getiriniz. Bu yaklaşım bugün için de geçerliliğini koruyor ve uygulanabilir bir hareket tarzı. Peki, Ankara Hükûmeti'nin karşı teklifi ne olmuştu

İ.B.: Anadolu'nun boşaltılmasını teklif ettiler. Ateşkes anlaşması ile Anadolu'nun boşaltılması en önemli şarttı.

U.D.: Karşı tarafın tutumu ne oldu

İ.B.: 26 Mart 1922'de de İtilaf Devletleri karşı tekliflerini gönderdi. Teklifleri barış esasları için gerekli şartları ileri sürüyordu.

Tekliflerinin ana çizgileri ise şöyleydi:

- Azınlıkların haklarının korunması,

- Doğu'da bir Ermeni yurdunun kurulması,

- Boğazların serbestliği ve Boğazların çevresinde askerden arındırılmış bir bölgenin oluşturulması,

- Trakya sınırının Tekirdağ'ı bizde, Kırklareli, Babaeski ve Edirne'yi Yunanlılara bırakacak şekilde tespiti,

- Bizde kalacak İzmir'in Rumlarına ve Edirne'nin Türklerine uygun bir yönetimin kararlaştırılması,

- İstanbul'un İtilaf Devletlerince boşaltılması,

- Mali komisyonun kaldırılması,

- Adli ve iktisadi kapitülasyonlarda değişiklik yapılması için bir komisyonun oluşturulması.

Görüldüğü gibi yapılan teklifler arasında; İstanbul'un boşaltılması ve kapitülasyonların kaldırılması gibi olumlu görülebilecek bazı noktalar vardı. Ancak, Doğu'da bir Ermeni yurdunun kurulması ve Doğu Trakya'nın ikiye bölünmesi ve İzmir ve Edirne'de özerk yapıların oluşturulması gibi konularda, İtilaf Devletleri kendileri için vazgeçilmez gördükleri konularda ısrarlarını sürdürüyorlardı. Türkiye'nin jeopolitik konumu her zaman önemini korumaktadır. Bu coğrafya üzerinde dün olduğu gibi bugün de farklı emelleri olanlar bulunabilir. Bu nedenle çok dikkatli olunmalıdır.

U.D.: Peki, Ankara'nın cevabı ne oldu

İ.B.: "Ateşkes anlaşmasını ilke olarak kabul ediyoruz. Fakat temel şartımız; ateşkes anlaşması ile birlikte Anadolu'nun boşaltılması işine hemen başlanılması ve ateşkes süresinin Anadolu'nun boşaltılma süresi olan dört aydan ibaret olmasıdır. Bu teklifimiz kabul edildiği takdirde, barış tekliflerini incelemek üzere üç hafta içinde delegelerimizi göndermeye hazır olacağız."

U.D.: Atatürk'ün Anadolu'nun işgal kuvvetlerinden kurtarılmasına birinci önceliği verdiğini görüyoruz. Diğer konuları barış anlaşması sürecine bıraktığı da ortada. İtilaf Devletlerinin Ankara'nın bu teklifine cevabı ne oldu

İ.B.: İtilaf Devletleri 15 Nisan 1922'de verdikleri cevap ile Ankara'nın tekliflerini reddettiklerini bildirdiler.

26 Ağustos 1922 günü başlayan ve 9 Eylül 1922 günü İzmir'in kurtarılması ile sonuçlanan Büyük Taarruz ile Anadolu düşman kuvvetlerinin işgalinden kurtarıldı.

4 Ekim 1922 günü başlayan ve 11 Ekim günü tamamlanan Mudanya Ateşkes Konferansı sonucunda imzalanan anlaşma ile de tek bir mermi atmadan Doğu Trakya'daki Yunan birliklerinin orayı kısa bir sürede boşaltması sağlandı.