Sosyal güvenlik sistemini olumsuz etkileyen önemli unsurlardan biri de doğurganlık hızının azalması ve nüfusun yaşlanmasıdır. Türkiye'de nüfusun kendini yenileme eşiğinin çok altına düşmesi sosyal güvenlik sisteminin finansal sürdürülebilirliğine olumsuz etkisi olacaktır. Yaşlı bağımlılık oranı (YBO), 65 yaş ve üzeri nüfusun çalışabilir nüfusa oranı gösterir. Bu oran aynı zamanda çalışabilir çağdaki nüfusun finanse etmek zorunda olduğu kesime oranını gösterir. 2023 yılında Türkiye'de YBO yüzde 15,2'dir. Projeksiyonlara göre 2040 yılında bu oranın yüzde 25,3 oranını çıkması beklenmektedir. Nüfusumuzun yaşlanması nedeniyle de önemli tedbirler almalıyız.

Türkiye genç nüfus olma özelliğini giderek kaybediyor. Doğum hızlarının azalması ve ortalama yaşam süresinin artmasının olumsuz etkilerinden biri de sosyal güvenlik sisteminde görülecektir. Ülkemizde 2001 yılında 2,38 çocuk olan doğurganlık hızı, 2023'te hızlı bir düşüşle 1,51 çocuk oldu. Doğurganlık hızının nüfusun kendini ikame seviyesi olan 2,1 çocuğun altına düşmesi önemli bir tehdittir. İlaveten ortalama yaşam süresinin artması da genç nüfusa sahip olma özelliğini kaybetmemiz sonucunu doğurmaktadır. Yaşlanmanın ekonomiye etkilerini üç başlıkta toplamak mümkün. İstihdamın artışında azalma, değişen tasarruf ve tüketim eğilimleri, sosyal harcamalardaki artışlar... Yaşlanmanın sosyal güvenlik sistemine en önemli etkisi sağlık harcamalarındaki artıştır.

EMEKLİLİKTE GEÇİRİLEN SÜRE

Sosyal güvenlik sisteminin sürdürülebilirliği bakımından emeklilikte geçirilen süre büyük önem taşıyor. Bir başka ifadeyle sigortalının emekli olduktan sonra ne kadar süre emekli maaşı aldığı aktüeryal denge için önemli bir veridir. Bu konuda verilere baktığımızda Türkiye'de EYT öncesinde emeklilikte geçirilen ortalama süre erkeklerde 23,9 yıl, kadınlarda ise 28,4 yıl. EYT öncesinde emekli olduktan sonra erkekler ortalama 23,9 yıl, kadınlar ise 28,4 yıl emekli aylığı alıyorlar. EYT sonrası ise emeklilikte geçen sürelerde 5-6 yıllık bir artış olduğu görülüyor. EYT sonrasında emeklilikte geçirilen ortalama süre erkeklerde 28,3 yıl, kadınlarda ise 35 yıl.

Bu rakamları diğer ülkelerle karşılaştırdığımızda durumu daha iyi anlamak mümkün olacaktır. Mesela erkeklerin emeklilikte geçirdiği ortalama süre Almanya'da 18 yıl, Fransa'da 20,5 yıl, Belçika'da 17,6 yıl. Kadınların emeklilikte geçirdiği ortalama süre ise Almanya'da 21,2 yıl, Fransa'da 24,8 yıl, Belçika'da 20,8 yıl. Ödenen ortalama prim süresinden daha uzun emeklilik dönemi olduğunda sistemin sürdürebilir olması elbette zorlanıyor.