ÖYLE anlaşılıyor ki önem verdiği konuklarını otomobilin ön koltuğunda yanına davet edip, kendisi de direksiyonun başına geçip yola koyulmak, 8 Aralık Pazar gününden bu yana Suriye'nin en güçlü ismi olarak sivrilen Heyet Tahrir eş Şam örgütü (HTŞ) lideri Ebu Muhammad El Colani'nin genel tarzı.

Kendisinin bu yönüyle ilk kez geçen hafta Milli İstihbarat Teşkilatı Başkanı İbrahim Kalın'ı Şam'ın tarihi Emevi Camii'nin önünden arabasıyla aldığı görüntülerde karşılaşmıştık. Ama ünlü ABD'li belgeselci Martin Smith 2021 yılında İdlib'e geldiğinde de, konuğuna aynı ağırlamayı yapmış HTŞ lideri.

Zaten Smith'in aynı yıl ABD'nin en önemli kamu yayıncısı "Public Broadcasting Service" (PBS) TV kanalında yayımlanan "The Cihadist" (Cihatçı) başlıklı belgeselinin girişinde de El Colani'yi yine şöför mahallinde bu kez İdlib'in caddelerinde araba kullanırken görüyoruz. Bu sırada bir taraftan da ödüllü Amerikalı gazeteci ile sohbet ediyor.

Ayrıca, El Colani'ye belgesel boyunca zaman zaman İdlib caddelerinde, sokaklarında insanlarla konuşurken, pazar yerinde tezgâhının başındaki esnafla sohbet ederken de tanıklık ediyoruz. Halkla iç içe bir lider görüntüsü veriyor ABD'li belgeselcinin karşısında.

Arabayı kullanırkenki rahatlığı -bu görüntülerle birlikte- İdlib'de her şeyin kontrol altında ve istikrar içinde olduğu duygusunu yayıyor izleyenlere.

SOĞUKKANLIDURUŞUNUHİÇ KAYBETMİYOR

Martin Smith'in bu belgeseli El Colani'nin nasıl bir kimliğe ve dünya görüşüne sahip olduğunu anlamak bakımından bugün de önemli bir referans olma özelliğini koruyor. (https:www.pbs.orgwgbhfrontlinedocumentarythe-jihadist)

Önemli çünkü, öncelikle objektifliğiyle izleyeni etkiliyor bu belgesel. Bir taraftan El Colani'yi Selefi geçmişine karşılık bazı şeyleri farklı yapmaya çalışan bir İslamcı olarak gösteriyor. Aynı zamanda, başında bulunduğu örgütün yol açtığı insan hakları ihlallerini, muhaliflerine karşı başvurduğu acımasız yöntemleri aktarmaktan da geri kalmıyor.

Örneğin, HTŞ tarafından götürüldükten sonra hapishanede infaz edilen bir muhalifin kardeşine mikrofon tutuyor Martin Smith. Keza ABD'nin saygın insan hakları örgütü Human Rights Watch'un HTŞ ile ilgili kuvvetli eleştirilerine de yer veriyor.

Sonuçta El Colani, olumlu ve olumsuz yönlerinin bir arada yan yana durduğu karmaşık bir kimlikle karşımıza çıkıyor bu belgeselde. Ancak örgütü hakkında aktarılan bütün eleştirel tespitler karşısında bunları düzeltme, değiştirme taahhüdünde bulunması da not edilmelidir.

En rahatsız edici sorular karşısında bile kontrolünü kaybetmemesi, soğukkanlı duruşunu koruması dikkat çekiyor. Bu yönünü Şam'da ipleri eline aldıktan sonra verdiği mülakatlarda da görüyoruz.

KIZ ÇOCUKLARININEĞİTİMİNİDESTEKLİYOR

El Colani konu olunca önce temel bir tespit yapmamız gerekiyor. Geçmişte hem DEAŞ hem de El Kaide'nin Suriye temsilciliğini yapmış, DEAŞ'tan ayrılıp El Kaide'ye geçtikten bir süre sonra kendi başına gitmeye karar veren, ancak geçmişteki bir hayli kabarık sicil dosyası nedeniyle Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nin terör örgütleri listesinde devamlı yeri olan bir "Cihatçı"dan söz ediyoruz.

Martin Smith, El Colani'nin "Toplumun şeriata göre düzenlenmesine inanan biri olduğunu" vurgulayarak başlıyor, daha sonra "Suriye'ye şeriat hukukunu getirme çağrısında bulunma yetkisini size veren nedir" diye soruyor kendisine.

"Biz inandığımız şey için çağrıda bulunuyoruz. İslam şeriatı büyük iyilik, adalet ve toplumsal çözümler içerdiğinden, hiç kimse bir kişinin bu yönde çağrısına itiraz etmemelidir. Bu adil ve haklı bir çağrıdır" diye yanıtlıyor HTŞ lideri.

Ardından, bu değerlerin diğer dinleri ve İslam'ın farklı anlayışlarını da kucakladığını anlatıyor, "Aksi takdirde Hıristiyanların 1.400 yıldır Suriye'de yaşamakta oluşunu nasıl izah edeceksiniz Şeriat çağrısında bulunmak diğerlerini dışlamak istediğimiz anlamına gelmez. Tam tersi..." diye ekliyor.

Açıklamalarının önemli bir bölümünde kendisinin diğer aşırılıkçı İslamcı gruplardan farkını izah etmeye çalışıyor. Kız çocuklarının, kadınların eğitimine yaptığı vurgu bu çerçevede kayda geçirilebilir.

El Colani, İslam'ın birçok amacının yanı sıra "Kadınları korumayı, onların haklarını gözetmeyi ve eğitimini hedeflediğini" anlatıyor. "Kurtarılmış bölgelerde (İdlib) İslami bir yönetim olduğunu kabul ediyorsak, Allah'ın lütfuyla öğrencilerle dolu üniversiteler bulunduğunu, öğrencilerin üçte ikisinin kadın olduğunu söylemeliyiz" diye konuşuyor. Ayrıca, İdlib'deki okullarda 450-500 bin arasında öğrenci bulunduğunu anlatıyor.

Bununla birlikte, İdlib'de kız ve erkek çocukların derslikleri birbirinden ayrılmaktadır.

AVM VE SİNEMAAÇMAK GÜNAH MIDIR

Kadınların konumu İdlib'deki "değişim" meselesinde en kritik başlıklardan biridir ve sıkça HTŞ'yi buradaki diğer köktendinci gruplarla karşı karşıya getirmektedir.

Örneğin, geçen 15 Aralık'ta New York Times'ta çıkan "İsyancılar Suriye'yi Nasıl Yönetecek" başlıklı bir haber analizde, İdlib'de yaşanan bu çekişmeyi gösteren ilginç bir olay aktarılıyor.

Buna göre, İdlib'de bir AVM açılması gündeme gelince, sertlik yanlısı gruplar bu mekânda kadın ve erkekler bir araya gelecekleri için "günah" bir proje olarak görüp itiraz etmiştir. Buna karşılık, son tahlilde HTŞ kadrolarının dediği olmuştur.

Buna benzer bir hadise, 2022 yılında Ortadoğu ülkelerindeki gelişmeleri çok yakından izleyen "Al Monitor" haber portalında işlenmişti. Bu mecrada 22 Kasım 2022'de Muhammed Hardan imzasıyla çıkan "Suriyeli Selefiler İdlib'de sinema açılmasına muhalefet ediyorlar" başlığı altında verilen renkli bir haber, HTŞ ile diğer gruplar arasındaki bu konuda yaşanan çekişmeyi anlatıyordu.

HTŞ'nin İdlib'de "Royal Palas" isimli insanların ücretsiz girebileceği bir sinema açma kararı buradaki Selefi grupların şiddetli muhalefetiyle karşılaşmış, ancak sonucu değiştirmemişti. Aynı yazıda HTŞ'nin 2021 yılında "Hisbah" diye adlandırılan 'ahlak polisi' uygulamasını da kaldırdığı anlatılıyordu.

Geçmişte yaşanmış bu gibi hadiseler, El Colani