"Amerikan silah ambargosu tek kelimeyle bizi inletti" diye söze girdi emekli Hava Korgeneral Erdoğan Öznal.

ABD Kongresi 1974 yılı sonunda Kıbrıs Barış Harekâtı'nı gerekçe göstererek Türkiye'ye silah ambargosu uygulamayı kararlaştırdığında, Erdoğan Öznal Eskişehir'deki Birinci Hava Jet Üssü'nde kurmay yarbay rütbesiyle 111'inci Filo Komutanı olarak görev yapmaktaydı. Filonun envanterinde o dönemde F-100 av bombardıman uçakları bulunuyordu.

Öznal, ambargonun 1975 yılında uygulamaya konmasıyla birlikte etkisinin kısa zamanda hissetmeye başladıklarını çok iyi hatırlıyor.

Eskişehir'de 1974-76 yılları arasında görev yapan Öznal, komutanı olduğu filoda toplam 20 adet F-100 bulunduğunu, ancak yedek parça sorunu ve buna bağlı olarak karşılaşılan arızalar nedeniyle aktif kullanılabilecek uçak sayısının zaman zaman 7-8'e kadar düştüğünü anlatıyor.

"Uçağın bazı kritik parçaları arıza yaptığında, bakım ve onarımı sağlayacak kitler ABD'den geliyordu. Kitlerin sevkiyatı kesildiği için uçağın onarımı yapılamıyordu. Bu durumun üzücü bir sonucu, filoya eğitim almaya gelen yeni genç teğmenleri uçurmakta ciddi zorluklar yaşıyorduk. Çünkü havalandıracak yeterli uçak yoktu. Her bakımdan çok sıkıntılı bir durumdu" diye konuşuyor.

strong class'read-more-detail'Haberin Devamı

Öznal'a göre ABD'nin silah ambargosu kısa zamanda bütün hava kuvvetlerinin operasyonel yeteneğini ciddi bir şekilde sarsmış, kuvvetteki uçakların toplamda yaklaşık yüzde 30'u "parça bekler" duruma girmiştir. Bir başka anlatımla devre dışı kalmıştır.

KONGRE BAŞKAN'IN VETOSUNU AŞABİLDİ

Kıbrıs Barış Harekâtı, 1974 yılında 20 Temmuz ve 14 Ağustos'ta başlamak üzere iki aşamada gerçekleştirildi. Harekâta tepki olarak silah ambargosuyla ilgili karar, Yunan Lobisi'nin inisiyatifi ile ABD Kongresi'nden 1974 aralık ayı sonunda geçmiştir.

"Türkiye'ye Silah Satışlarının ve Verilen Askeri Kredilerin Durdurulmasına İlişkin Yasa" önce eylül ayının ikinci yarısında Temsilciler Meclisi ve Senato'dan geçmekle birlikte 15 Ekim 1974 tarihinde Başkan Gerald Ford tarafından veto edilmiştir. Ardından yasanın 17 Aralık'ta Senato'da 43'e karşı 49, Temsilciler Meclisi'nde ise 189'a karşı 209 oyla kabul edilmesiyle, Başkan'ın vetosu aşılmıştır. Başkan Ford'un 30 Aralık tarihinde onayladığı bu yasanın uygulaması 1975 mayıs ayını bulmuştur.

strong class'read-more-detail'Haberin Devamı

Bu karar çerçevesinde Türkiye'ye Askeri Dış Satış (FMS) kredileri ve aynı zamanda yapılan her türlü askeri malzeme transferi tümüyle durdurulmuştur. Bunun doğrudan sonucu, kaynak olarak çok büyük ölçüde ABD'den silah teminine bağımlı olan TSK'nın tedarik hattının tümden kesilmesi olmuştur. ABD'den askeri dış satış kredilerinin en geniş bölümünü kullanan Hava Kuvvetleri de şiddetli bir şekilde etkilenmiştir ambargodan.

PARÇA BEKLER UÇAK SAYISI 150'YE ÇIKINCA...

Ambargo, 1976 yılında başkan seçilen Demokrat Jimmy Carter yönetiminin gösterdiği yoğun çaba sonucu Kongre'de 1978 ekim ayında alınan yeni bir kararla güçlükle kaldırılabilmiştir. Uygulama üç buçuk yıl kadar sürmüştür.

strong class'read-more-detail'Haberin Devamı

Sonradan kaldırılsa da, bıraktığı miras itibarıyla etkileri hemen ortadan kalkmamış, bütün tedarik sorunlarının aşılabilmesi çok uzun yıllara yayılmıştır.

Nitekim, bu sırada terfi edip kurmay albay rütbesiyle 1980-81 yılları arasında Hava Kuvvetleri Komutanlığı Genel Sekreterliği görevini üstlenmiş olan Erdoğan Öznal, bu mesaisi sırasında da karargâhta ambargonun yol açtığı olumsuz sonuçlarla uğraşmaya devam ettiklerini anlatıyor.

Bu yıllar Hava Kuvvetleri'nde ciddi olarak uçak sıkıntısı çekildiği bir dönemdir. Envanterdeki F-100'ler ve F-104'ler eskimiş, bakım ve idameleri sorun haline gelmiştir. Pek çok NATO ülkesi bu uçakları envanterinden çıkartmış ya da çıkartma sürecindedir. Hava Kuvvetleri'nin envanterinde yalnızca F-4'ler (Fantom) sorun çıkarmadan yola devam edebiliyordu.

strong class'read-more-detail'Haberin Devamı

Öznal, 2020 yılında yayımladığı "Ömrümün Yarısı, Hava Kuvvetlerinde 40 Yıl" başlıklı hatıratında, 1980-81 döneminde kuvvette "parça bekler uçak" sayısının bir ara 150'ye kadar çıktığını belirtiyor ve şöyle diyor:

"Yaklaşık 600 uçaklık bir hava kuvvetinde bu çok yüksek bir sayıydı. Haftada bir gün (kuvvet komutanına) yapılan karargâh brifinglerinin en önemli gündem maddelerinden biri 'parça bekler' uçakların durumuydu. ABD ambargosunun olumsuz etkileri devam ediyordu."

HİBE UÇAKLAR PARÇALANIP YEDEK PARÇA YAPILINCA

Bu dönemde yeni F-16 savaş uçakları alan Batı Avrupa ülkeleri devre dışı bıraktıkları F-100'leri ve F-104'leri NATO dayanışması çerçevesinde bazen çok az bir fiyatla, bazen de hibe olarak Türkiye'ye veriyorlardı. Kanada'dan T-33, Danimarka'dan F-100, Belçika, Norveç, Almanya ve Hollanda'dan F-104 uçakları gelmişti.

strong class'read-more-detail'Haberin Devamı