Aralık başında yabancı dil kuruluşlarının 'yılın kavramı' seçimlerinden söz ederken, Türk Dil kurumu'nun seçiminin sürdüğünü belirtmiştim.

TDK'nın Ankara Üniversitesi İletişim Araştırmaları ve Uygulama Merkezi (İLAUM) işbirliğiyle yaptığı seçim sonuçlandı. Halktan gelen öneriler ve 23 kişilik uzmanlar kurulu tarafından seçenekler 5'e indirildi: 'Dijital vicdan,' 'vicdani körlük', 'çorak', 'eylemsiz merhamet' ve 'tek tipleşme'..

Ve sonuç TDK'nın internet sitesinde halk oylamasıyla belirlendi: Dijital Vicdan.

Bu kavram, dijital çağda vicdanın, sorumluluk ve eylemden uzaklaşıp yalnızca bir 'tıklama'ya indirgenmesini anlatıyor. Yani gerçek anlamıyla 'vicdan'ı değil, 'vicdanı rahatlatma'yı ifade ediyor.

Bir 'tık'la hem etkileşim hem vicdan rahatlığı!

Vicdan, Arapça 'vcd' seslerinden gelen 'vecd/ (kendini) bulmak'tan türeyen ve 'doğru ile yanlışı ayırt etme yeteneği' olarak tanımlanabilecek bir kelime.

TDK'ya göre, "kişiyi kendi davranışları hakkında bir yargıda bulunmaya iten, kişinin kendi ahlak değerleri üzerine düşünmesini sağlayan duygu."

Ama işin 'duygu' boyutunun fazlası var.

Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi'ne göre, "insanın içinde bulunan ahlakî otorite ile ahlakî değerler ve eylemler hakkında hüküm verme ve yargılama yeteneği"dir.

Bu 'ahlaki otorite' nereden gelir

Okuduğum birkaç çalışma, tarih boyunca birçok dilde insanların 'vicdan'ı 'içsel olarak var olan/yaratılıştan gelen' olarak anladığını gösteriyor.

İstanbul Medeniyet Üniversitesi Siyaset Bilimi öğretim üyesi Dr. Turgay Ovalı, "Farklı Kültürlerde Vicdan Anlayışı: Etimolojik Bir Deneme" adlı makalesinde, tatmin edici örnekler sunuyor.

Latince'den Batı dillerine geçen 'conscientia' kelimesi vicdan anlamında kullanılmakla birlikte, birleşik bir kelime ve 'ile/yoluyla+bilmek' anlamındadır. Burada belirleyici olan soru şu: Hangi yolla bilmek, yaratılıştan gelen içsel bilgi yoluyla mı, sonradan edinilen bilgi yolu ile mi

Bu da bizi çoğu zaman 'vicdan'la karıştırdığımız kelimeye getiriyor: Bilinç.

Ama bilinç 'vicdan'ı bütünüyle ifade ediyor mu

Dr. Ovalı, Almanca'da da daha çok 'bilinç' ağırlıklı bir anlam verildiğini belirtiyor.

Ancak, yaratılışa dayalı 'içsel bilgi' olarak vicdan anlayışını ifade eden diller ilginç:

Hintçede de öğrenilmiş bilgi anlamına gelse de, Hint kutsal metinleri 'veda'ların bütününe bakıldığında, öğrenilmiş bilgilerin de kişinin zaten potansiyelinde olan bilgileri keşfetmesi olduğu görülür. İskandinav ülkelerini oluşturan üst Cermen dillerindeki 'samvete' kökenli kelimeler, 'doğuştan gelen, kazanılmayan, verili olan' anlamını taşıyor. Slav dillerinde de '... ile' kelimesiyle birleşik 'so+vest' kavramı 'doğuştan gelen bilgi'yi işaret ediyor.

Ayrıca, artık kullanılmayan eski İngilizce'de vicdan