Sudan'da neler oluyor!

MURAT ALAN

Gazze'de acılar hafiflemişken, Suriye'deki belirsizlik kısmen son bulmuşken, Balkanlar rahatlamışken..

Türkiye'nin elinin uzandığı coğrafyada dalga dalga "tuğba"lar açarken, bu defa Sudan'dan feryat yükseldi..

Sosyal medyadan dehşet içinde izledik..

Bir kadın iki yavrusuyla birlikte kumun üzerinde ağlıyor, eli silahlı iki kişinin gölgesi hemen tepesinde.. Birçoğumuzun ilk defa duyduğu Cancavid isimli yapının sorumlu olduğu belirtiliyor. Peki kim bunlar Bu olaylar nasıl patlak verdi İsrail ile ilişkisi ne BAE olayın neresinde Türkiye ne yapıyor ya da yapmalı Hadi, A'dan Z'ye Sudan dosyasını açalım..

Merak edilen sorulara cevap arayalım..

Sudan, bir zamanlar Afrika'nın en geniş toprağına sahip, Nil'in mavi ve beyaz kollarının Hartum'da kucaklaştığı, çöllerin savanlarla dans ettiği bir devdi. Şimdi ise haritada ikiye bölünmüş bir yara. Doğuda Port Sudan merkezli Sudan Silahlı Kuvvetleri (SAF) hükümeti, batıda Hızlı Destek Güçleri (RSF) adlı paramiliter güçlerin altın madenleriyle beslenen gölge devleti. Arada kalan Hartum, Sennar, Gezira, El Fasher; bombalanmış hastaneler, yakılmış köyler, açlıkla boğuşan milyonlar.

2023 Nisan'ından beri süren savaş, iki generalin kişisel hesaplaşması gibi başladı ama artık bir kıtanın kaderini belirleyen bir vekil savaşına dönüştü. Kasım 2025 itibarıyla rakamlar korkunç: 150 binden fazla ölü, 12 milyon yerinden edilmiş, 25 milyon insan açlık sınırında. BM'nin son uyarısı net: beş eyalette kıtlık kapıda. El Fasher, 18 aylık kuşatmanın ardından düştü. RSF militanları zafer naraları atarken, uydu görüntüleri toplu mezarları, infaz videoları sosyal medyada dolaşıyor. Yale İnsanî Araştırma Laboratuvarı, şiddetin boyutunu Ruanda soykırımıyla kıyaslıyor. Ama batı dünyası sessiz; çünkü Sudan'ın petrolü, altını ve Kızıldeniz kıyısı, büyük güçlerin çıkarlarına hizmet ediyor.

Bu kaosun kökü derin. İngiliz sömürgeciliği, kuzeyi Arap-İslam, güneyi Afrika-Hristiyan diye böldü; 1956'da bağımsızlık geldiğinde zaten kırılgan bir yapı vardı.

1989'da Ömer el-Beşir darbeyle iktidara geldi; 30 yıl boyunca İslami bir yönetim biçimi benimsedi ve bu durum Batılı güçlerin tepkisiyle karşılaştı. Darfur'da isyan patlak verince, Arap kökenli Cancavid milisleri türedi. Cancavid, Darfur ve Kordofan'daki Arap göçebe kabilelerden oluşan, atlı savaşçılara dayanan bir milis grubu; adları Arapça'da "cin atlılar" veya "şeytanlar at üstünde" anlamına geliyor ve 1980'lerden beri Çad sınırındaki çatışmalarda, Libya'nın desteğiyle pan-Arap milliyetçiliği taşıyan bir güç olarak ortaya çıkmışlardı.

Asıl yükselişleri 1999-2000'lerde, Hartum hükümetinin Batı Darfur'da isyan tehdidine karşı bu kabileleri (özellikle Abbala ve Baggara Araplarını) silahlandırıp, Çad akınlarına karşı tampon olarak kullanmasıyla oldu. 2019'da Batı desteği ile ayaklanmalar çıktı ve Beşir devrildi. 2021'de SAF komutanı Abdel Fattah al-Burhan ile RSF lideri Muhamed Hamdan Dagalo (Hemedti) birlikte darbe yaptı. İki general, iktidarı paylaşır gibi göründü; ama RSF'nin SAF'ye entegre edilmesi gündeme gelince her şey çöktü.

15 Nisan 2023'te Hartum'da çatışma başladı. RSF, başkentte havaalanı ve sarayı ele geçirdi; SAF doğuya, Port Sudan'a çekildi. O günden beri ülke iki general arasında ikiye bölündü.

RSF yani Hızlı Destek Güçleri, Hemedti'nin eseri. Asıl adı Muhamed Hamdan Dagalo; Darfur'da çobanlık yaparken Cancavid lideri oldu. Beşir, 2013'te milisleri resmi paramiliter güce çevirdi: Hızlı Destek Güçleri. Görevi sınır güvenliği, isyan bastırma, altın madenlerini koruma. Ama RSF kısa sürede ekonomik imparatorluk kurdu. Jebel Amir madeni, Sudan altınının büyük kısmı; Hemedti, Dubai'ye tonlarca altın satıyor. Yemen'de Suudi koalisyonu için paralı askerlik yaptı, Libya'da Haftar'a destek verdi. Geliri milyar dolarları buluyor.

Kim besliyor bu canavarı Birleşik Arap Emirlikleri, açık ara lider. Abu Dabi, RSF'yi İslami bir yönetim benimseyen SAF'ye karşı vekil olarak kullanıyor. 2023'ten beri 32 kargo uçağı dolusu silah, İran yapımı dronlar, tıbbi malzeme. Çad üzerinden lojistik hat kurdular; Amdjarass havaalanı, RSF'nin ana üssü. BAE, Sudan altınını Dubai'de işliyor; milyarlarca dolarlık ticaret. Hemedti, Abu Dabi'de tedavi görüyor, ailesi Dubai'de yaşıyor. Libya'dan Haftar, sınırdan silah kaçırıyor. Mısır ise SAF'nin yani Sudan Silahlı Kuvvetleri'nin yanında; Burhan'ı Kahire'de ağırlıyor, hava üslerini açıyor, istihbarat paylaşıyor. İran, SAF'ye dron gönderiyor; Port Sudan'da üs kurma planları var. Çin, petrol sahalarını koruyor; Rusya, Kızıldeniz'de deniz üssü peşinde. Sudan, yeni bir Suriye gibi: herkesin vekili, kimsenin umurunda olmayan halkı.

İsrail'in rolü ise gölgeli. 2020'de Abraham Anlaşmaları'yla normalleşme yoluna girmişti; Sevakin Adası'nda Türk üssü korkusu, süreci hızlandırdı. Ama savaş patlayınca her şey durdu. Mossad, Hemedti'yle 2021'den beri gizli kanal açık tutuyor. Casus ekipman, dron teknolojisi, istihbarat paylaşımı. BAE-İsrail ortaklığı burada devreye giriyor: Abu Dabi silah veriyor, Tel Aviv taktik öğretiyor. RSF'nin Darfur'daki "güvenli bölge" uygulamaları, Gazze'dekilere benziyor: sivilleri topluyorlar, sonra infaz ediyorlar. Mart 2025'te İsrail, Gazze'den Filistinlilerin Sudan'a taşınmasını önerdi; resmi açıklama "güvenlik", ama kimse inanmadı. Amaç belli: Mısır'ı Nil suyu ve Kızıldeniz'de sıkıştırmak. SAF ise İran'la yakın; Tahran dronları Port Sudan'a iniyor. İsrail, iki tarafı da oynuyor: Burhan'la resmi görüşme, Hemedti'yle gizli anlaşma. Sonuç: istikrarsızlık devam etsin..