Bilindiği üzere 19. yüzyıl sonlarına doğru İstanbul'un kentsel yapısı, özel teşebbüsler aracılığıyla yeniden şekillenmeye başlamıştır. Bu haftaki yazımda, Tokatlıyan soyadını Tokat'tan gelen ailesine izafeten alan Meguerditch Tokatlıyan'ın İstanbul'un değişip dönüşmeye başladığı dönemde kurduğu otellerden bahsetmek istiyorum.

BEYOĞLU TOKATLIYAN OTELİ (1897)

Meguerditch Tokatlıyan, 1883 yılında Tokat'tan İstanbul'a göç etmiş, sermaye birikimini Pera bölgesinde değerlendirmiştir. Ticari faaliyetlerini otelcilik alanına yönlendirmiş, 1897 yılında Rue de Pera üzerinde inşa ettirdiği otelle şehir merkezindeki yeni mekân kurgusuna dâhil olmuştur. Başlangıçta Splendide adıyla işletilen yapı daha sonra Tokatlıyan adını almış, bireysel mülkiyetin kent imgesiyle özdeşleştiği bir örneğe dönüşmüştür.

Mimarı, Alexandre Vallaury olan yapı, taş cephesi, simetrik mimarî düzeni, yüksek tavanlı salonları, Avrupa'dan ithal edilen mobilyaları ve modern teknik donanımı ile dikkat çekmiştir. 160 odalı otelin iç mekânında banyo, kalorifer sistemi ve dönemin koşullarına göre lüks sayılan asansör gibi donanımlar yer almıştır. Tesisin farklı noktalarına yerleştirilen gümüşten işletme armaları, yapının kurumsal bir kimlik taşıdığını da göstermektedir.

Otel, uzun yıllar boyunca İstanbul'daki diplomatik, bürokratik ve kültürel çevrelerin uğrak noktası olmuştur. Mustafa Kemal Atatürk'ün burada konakladığı, Josephine Baker ve Leon Troçki gibi isimlerin misafir edildiği bilinmektedir. Bu kullanıcı profili, işletmenin şehirdeki sosyal ve siyasal dolaşımın bir parçası hâline geldiğini belgelemektedir.

1919 yılında mülkiyeti Nikola Medović'e geçen yapı, 1922 yılında Ali Kemal'in otelin berber dükkânından kaçırılarak Anadolu yakasında öldürülmesiyle siyasi bir vakıanın mekânı olmuştur. Bu olay, yapının tarihî anlam taşıyan bir sahneye dönüştüğünü göstermektedir. 1950'li yıllarda işletme niteliğini kaybetmiş, ismi "Konak" olarak değiştirilmiştir. Ardından mülkiyet Üç Horan Ermeni Kilisesi'ne intikal etmiş, zemin kat ticari kullanımda tutulmuştur. Üst katlara erişim kısıtlanmıştır. 2022 yılında cephe restorasyonu gerçekleştirilmiştir.

TARABYA TOKATLIYAN OTELİ (1909)

1909 yılında Tokatlıyan'ın ikinci otel teşebbüsü, Tarabya'da inşa edilmiştir. Öncesinde Hotel Petala ve Hotel d'Angleterre'in bulunduğu arazi üzerine kurulan yapı, yazlık konaklamaya uygun mimarî özelliklerle donatılmıştır. 120 odalı bu tesis, boğaza hâkim konumuyla yaz aylarında yabancı konsolosluk görevlileri, zengin yerli aileler ve gayrimüslim tüccarlar tarafından tercih edilmiştir.