Son köşe yazısında, 2024 yılını 36 enflasyonla bitiren mallar grubu enflasyonunun, 2025 yılında 24'e düşeceğini; keza 2024 yılını 66'yla bitiren hizmetler grubu enflasyonunun da 2025'te 40'a kadar düşebileceğini analiz etmiştik.

Bu iki veriden yola çıkarak fiyatların, sadece maliyetler kadar artması durumunda enflasyonun, yani TÜFE'nin 28,8'e kadar düşebileceğini de hesaplamıştık.

Bu analizin "bir masa başı analizi" olduğunu da belirtmiş ve gerçek fiyat artış oranlarını, yani TÜFE'yi, iktisadi faaliyetlerin yani yatırım ve tüketim harcamlarının belirleyeceğini teslim etmiştik.

Teoriye göre firmalar, kârlı fiyat teklifleriyle müşterilerinin karşısına "ya nasip" tevekkülüyle çıkarlar fakat gerçek fiyatların piyasalardaki yatırım ve tüketim haramalarının niteliğine bağlı olduğunu bilirler.

Peki kim bu yatırım ve tüketim harcaması yapan müşteriler

1)En büyük müşteri Hükümet, borçlarını döndürmek ve yatırım veya tüketim harcaması yapmak için cebine yaklaşık olarak 15 Trilyon TL para koyup çarşı-pazara öyle çıkıyor.

2)Türkiye'de kamuda veya özel sektörde; kendi aile işletmesinde veya başkasının işinde çalışan yaklaşık 33 milyon insan var. Bu insanlar da hükümet gibi ücret ve maaşlarıyla ya tüketim harcaması yaparlar veya yatırım harcaması.

Bu 33 milyon kişiye ilaveten 16 milyon kişi de emeklilik maaşı alıyor. Böylece her ay Türkiye'de 49 milyon kişi elde ettiği gelirin bir kısmıyla ya tüketim harcaması yapıyor veya yatırım.

3) Üçüncü olarak tüzel kişi dediğimiz firmalar var. Firmalar da bir taraftan ürünleri satarken aynı anda bu ürünlerin üretimi için gerekli olan tüketim veya yatırım harcamalarını yaparlar.

4) İhracat pazarlarındaki müşteriler ve Türkiye'yi ziyaret eden turistler.

Hem hükümet hem gerçek kişiler hem de tüzel kişiler bazen gelirlerinin üzerinde bir yatırım veya tüketim harcaması yaparlar; bu durumda ya daha önce biriktirdikleri paralarını harcarlar veya kredi kullanırlar.

Orta Vadeli Program, harcama yöntemiyle hesaplanan 2024 GSYH'nı yani yatırım ve tüketim harcamalarını 44,2 Trilyon TL ve 2025 yılı için de 61,6 Trilyon TL olarak tahmin etmiş.

Konuyu biraz daha detaylandıralım.

HANGİ FAKTÖR ENFLASYONA NE KADAR SEBEP OLUYOR

1) BÜTÇE

2025 yılı için bütçede yapılan 33'lük artış, benim modelimde 24-29 aralığında bir enflasyona sebebiyet veriyor.

Ara Değerlendirme: Bütçenin 33 artırılarak 11 Trilyondan 15 Trilyon TL çıkması, TCMB'nin orta noktası 21 olan enflasyonu düşürme hedefinini baltalamaktadır.

Bütçe hacmindeki yüksek artış oranları, yüksek "bütçe açığı"ndan da, "ücret ve maaş zamları"ndan da hatta kur artışları"ndan da daha zararlı bir faktördür; ekonomide olabilecek en enflasyonist harekettir.

Doğrusu "Ben olsam daha iyi ve daha küçük bir bütçe yapardım" umuduyla oturup, bütçeyi, tabir caizse didik didik ettim ve ben de anlamlı oranlarda bütçeyi küçültemedim. Bütçenin harcama esnekliği çok azalmış.

İddia: Bütçedeki artış 33 değil de mesela 3 olsaydı enflasyon da tek haneli seviyeye inebilirdi.

2) GERÇEK KİŞİ ÜCRET VE MAAŞ ZAMLARI

a) Kendi aile işletmesinde çalışanların 2025 yılında, 2024 yılından daha fazla reel harcama yapması beklenmiyor çünkü stoklanabilir mal fiyatlarında TÜFE'nin ve kredi faiz oranlarının üzerinde bir fiyat artışı beklenmiyor.

Aynı zamanda mevduatlara verilen faiz oranları da cazip kalmaya için devam edeceği için varlıklı kesimlerde de başlayan "harcamalarda da iştahsızlık" trendi devam edecektir.

İşletmeler için işlerin, bu yıl biraz daha zor olacağı beklentisi de "üç milyon işyeri sahibi ve aileleri"nin harcama iştahını azaltacaktır.

b) Asgari ücret veya asgari ücrete endeksli maaş alanların tamamının en az 30 ve bazılarının da 30'dan fazla maaş zammı alabilmesi mümkündür.

Fakat çalışanların bir kısmına Temmuz ayında veya yıl içinde bir miktar zam verildiği için Ocak ayında herkes 30 zam alamayacaktır.

c) SGK emeklileri 15,75 ve memur emeklileri de 11,5 zam aldılar.

Ara Değerlendirme: Görüldüğü gibi maaş ve ücretlilerin tamamının "harcanabilir reel geliri" 2025'te azalıyor; bu da, ücretlilerin mal ve hizmet fiyatlarını çok keskin bir şekilde sorgulayacakları ve iktisadi faaliyetlerini azaltacakları anlamına geliyor.

Satışları azaltabilecek bu olgu, firmaları, fiyat indirimlerine zorlayacaktır.

3) DÖVİZ KURLARI

TL'nin 2024 yılında değerlenmesi ve 2025 yılında da değerlenmeye devam etmesi, ithal malları, yurtiçinde üretilen mallara göre ucuzlatacak ve harcama yapacak olanları ithal mallara yönlendirebilecektir.

İthal ürünlerle rekabet etmek zorunda kalacak firmalar maliyetlerine bakmaksızın fiyat indirimleri yapmak zorunda kalacaklardır.

Ara Değerlendirme: Mevcut para politikası kurları baskılamak mecburiyetindedir. Bu da yurtiçi üreticileri zor durumda bırakacaktır. Ucuz ithal ürünler enflasyonun düşmesine katkı sağlarken iflasları artıracaktır.

4) KREDİLER

Bu yıl toplam kredilerin GSYH'ya oranı son 15 yılın en düşük seviyesine düştü.

(2020 yılında 75'e kadar yükselen KredilerGSYH oranı, şimdi neredeyse yarıya düşmüş görünüyor: 37,5)

Yüksek oranlı kredi artışları, enflasyon oranını artırır.

TCMB, bankaların daha az kredi vermesi için düzenleme üstüne düzenleme yapıyor.

En son döviz kredilerine 1, ticari ve diğer kredilere 1,5 ve KOBİ kredilerine de 2,5 üst sınır koydu.

Fakat ihracat kredileri, yurtdışından sağlanan yatırım kredileri, tarım ve esnaf kredileri gibi kredileri bu sınırlamadan muaf tuttu.

Kur hariç aylık 1 aylık artış, yaklaşık olarak, yıllıkta 12,7'e; 1,5 aylık artış, yıllıkta 19,5'e ve 2,5 aylık artış da yıllıkta 34,5 bileşiğe tekabül ediyor.

Bütün bankalar, en üst sınıra kadar kredi kullandırırsa kredi hacmindeki toplam artışlar 23 kadar yükselebilir; buna istisna edilen kredi türleri de eklendiğinde, kredilerdeki toplam hacim artış oranı 25 olabilir.

Kredilere ilaveten Hazinenin borçlanacağı 3 Trilyon 950 Milyar TL'yi de (2,0 Trilyon TL bütçe açığı ve 1 Trilyon 950 Milyar TL de faiz ödemeleri için) dikkate aldığımızda, parasal sıkılaşma tedbirlerinin etkisinin sınırlı kalacağını söyleyebiliriz.

Önceki yılların verileri ve eğilimlerine paralel bir model kurduğumuzda parasal sıkılaşmanın ima ettiği enflasyon oranını 24 civarında tahmin edebiliyoruz. Yetmez.

5) İSTİHDAM

Açıklanan son istihdam verilerine göre işsizlik 8,8'den 8,6'ya düşmüş.

Benim için işsizlik oranının ne olduğunun bir önemi yok; önemli olan kaç kişinin istihdam edildiğidir.

Ekim ayında 32 milyon 916 bin kişi çalışıyorken Kasım ayında bu sayı 32 milyon 748 bin kişiye düşmüş; yani işin özünde 168 bin kişi işini kaybetmiş.

Ben 2025 yıl sonunda çalışan sayısının en çok 33 milyon 300 bin kişi civarında kadar yükselebileceğini tahmin ediyorum.

Son yıllardaki hızlı istihdam duracak ve 2025'te adeta fren yapacaktır.

Yavaşlayan işe alımlar enflasyon artış hızını yavaşlatır.

FİRMALAR VE YATIRIMLAR

Faizlerin yüksek, talebin durgun ve ihracatın zorlaştığı bir yıl olan 2025 yılında da firmalar yatırım yapacaklar mı