ABD Büyükelçisi Tom Barrack'ın bölgemiz için Osmanlı millet sistemini önermesi çeşitli açılardan tartışılıyor.

Suriye'de HTŞ ile SDG'yi uzlaştırdığı, Suriye'nin İsrail ile normalleşme sürecini başlattığı ve PKK'nin silah bırakmasının görüşmelerinin yapıldığı süreçte, Osmanlı millet sisteminin gündeme gelmesi elbette dikkat çekiciydi.

Ama Barrack'ın önerisinin altında, aslında çok daha ileri bir amaç var.

Dinsel örgütlenme modeli

Öncelikle belirtelim: Osmanlı millet sistemindeki millet, bugün kullandığımız anlamında, yani ulus anlamında değildir. Millet, Aramca kökenli bir kelimedir, İbraniceye, oradan da Arapçaya geçmiştir. Tanrı'nın kelamı ve kelam etrafında toplanan cemaati ifade eder.

Yani millet, dinsel topluluk demektir. (Necmettin Erbakan'ın "milli görüşü"ndeki, milli, işte o eski anlamını taşıyordu.)

Osmanlı Devleti'nin egemenliği altındaki topraklarda yaşayanların, din ya da mezhep esasına göre örgütlenip yönetilmesine "millet sistemi" denilmiştir.

Sistem, II. Mehmet'in İstanbul'un fethinden sonra Ortodoks Patriği "millet başı" olarak atayarak Ortodoksların içişlerinde ve dini konularda çok geniş bir özerklik kazanmasıyla başlayan bir sistemdir.

DÖRT MİLLETLİ SİSTEM

Osmanlı millet sisteminde, dört millet vardı: Müslüman milleti (milleti erbia), Rum milleti, Ermeni milleti (milleti sadaka) ve Yahudi milleti.

Türkler, Kürtler ve diğer Müslüman gruplar, tek bir milletti, yani tek bir dini topluluktu.

Osmanlı millet sisteminde yatay bir eşitlik yoktu. Herkes kendi milletinin içinde, ayrı bir hiyerarşinin parçasıydı.

Osmanlı'da devlet-toplum ilişkisi özetle şöyleydi: Genel yönetim, güvenlik, maliye ve askeriye gibi konuların yürütmesinden devlet; eğitim, sosyal güvenlik, dini işler ve vakıf hizmetleri gibi konuların yürütmesinden ise millet teşkilatı sorumluydu. Hatta miras ve aile hukuku gibi kişisel alana ait hukuk bile ayrıydı.

MİLLET SİSTEMİNİN ÇÖZÜLMESİ

Millet sistemi, feodal düzenin ve imparatorlukların sistemiydi. 1789 Fransız Devrimi, Sanayi Devrimi ve kapitalizm, ulusal-devletler dönemini başlattı.

Haliyle Osmanlı millet sistemi de bu dönüşümden etkilendi. 1829 Yunan bağımsızlığı ile sistem çözülmeye başladı. 1839 Tanzimat Fermanı ve 1856 Islahat Fermanı ile sistemdeki çözülme ilerledi; Müslümanlar ile gayrimüslimler arasındaki farklar azaldı.