"İstanbul şahriğa dâhil bölub konduk botini mazkurdin İstanbul şahrinin kirası on iki som ekan vayana İstanbul'da bir köpruk (köprü) bor ekan uzuni bir ming (bin) qadam (adım), enidan(enine) üç araba yurur ekan. Uşbu köprukdan har kuni (her gün) olti yuz tillo (altı yüz altın) daromad (fayda) bölur ekan. Arabadan bir tanga, otliqdan (atlı) yarim tanga, piyodadan (yayadan) olti pul olur ekan"Bu yabancısı olmadığımız kelimeler neyi anlatmaktadır Kimdir bu anlatıcı 1888'da Kokand'dan hareketle Hocand-Bekabad-Cizzah-Semerkand-Kattakurgan-Rabat Melik-Buhara-Karagöl-Merv-Aşkabat-Hazar denizinden, Bakü-Tibilisi-Batum-Karadeniz üzerinden Trabzon ve Samsun sahillerinden geçerek İstanbul'a ulaşan Mirza Âlim Mahdum Hacı'nın yani, Türkistanlı bir Mekke yolcusunun mektubudur bu satırlar.Karabük Üniversitesi İslâmî İlimler Fakültesi, Kırgızistan Oş Devlet Üniversitesi, Kazakistan Nur-Mübarek Mısır İslam Medeniyeti Üniversitesi, Özbekistan Uluslararası İmam Buhârî Araştırma Merkezi ve Uluslararası İslam Akademisi ve Azerbaycan İlahiyat Enstitüsü işbirliği ile 3-4-5 Haziran 2021 tarihleri arasında çevrimiçi olarak Karabük'te düzenlenen sempozyum bildirileri kitabı yakın zaman önce elime geçti. Kitap, Karabük Üniversitesi Yayınları tarafından elektronik olarak basılan eser, ilgilisi için gerçekten büyük bir hazine. Yaklaşık 1200 sayfalık ekitapta, Türkistan literatürüne dair çok geniş bir havzaya ilişkin referans niteliğinde, özgün, renkli sunumlar ve metinler yer alıyor. İmam Tirmizi Uluslararası Bilimsel Araştırma Merkezi Başkan Yardımcısı Muzaffarkhon Joniev imzalı o muhteşem "Türkistanlı hacıların gözüyle İstanbul" başlıklı tebliğ metninde, yakın zaman önce TVNET ekranındaki Semerkand'da Ramazan yayın konuklarımızdan olan Prof. Dr. Necdet Tosun hocanın programımızda sözettiği Türkistanlı Özbek hacılar ve Özbekler Tekkesi haritasına dair çok kıymetli bir numune-i imtisal bulmuş oldum.Girişte hacnâmesinden kısa bir metnini paylaştığım Mirza Âlim Mahdum Hacı, Kokand hükümdarı Hüdayar Han'ın (1845-1875) sarayında belirli bir süre "dabir" olarak çalışır. Hüdayar Han'ın devrilmesinden sonra Kırgızlar Mirza Âlim'in mülküne el koyup Akkurgan'da bir kaç ay esir tutarlar. Rus işgali sonrasında Taşkendî esaretten kurtulur, ama Ruslar da onu Han Kütüphanesi'nden kırk beş kitabı almak ile suçlarlar ve işkence altına alırlar. Elindeki on tane kitabını vererek işkenceden kurtulan alim hayatının geri kalanını yoksulluk içinde geçirir. Mahdum Hacı'nın hac seferi hatıratlarını içeren ve kendi hattıyla yazılan Özbekçe "Der Beyanı Rahi Hac" eserinin elyazması Özbekistan Bilimler Akademisi Ebu Rayhan Biruni Şarkşinaslık Enstitüsünde korunmaktadır.Semerkand'lı Yesevihan bir yayıncının gözünden İstanbulBir başka hac yolcumuz ise Türkistan'daki Ceditçilik hareketinin babası sayılan Mahmudhoca Behbûdî'dir. 1875 yılında Semerkand'da doğar Behbûdi. Mensup olduğu aile, babası tarafından Hoca Ahmet Yesevî'ye dayanmaktadır. Semerkand ve Buhara medreselerinde eğitim görmüştür. 1900'den sonra Arabistan, Mısır, Türkiye, Rusya ve Kafkasya'yı ziyaret etti. Bu ziyaretleri sırasında Türkistan'ı diğer ülkelerle mukayese etme imkânını bulur. Bu mukayese sonunda, Türkistan'ın eğitimsizlik sebebiyle geri kalarak Rusya'nın işgaline ve sömürge politikalarına maruz kaldığını idrâk eder. Türkistan'ın içinde bulunduğu vahim durumdan kurtulabilmesinin ancak eğitim sayesinde mümkün olabileceğini düşünür. Behbûdî Neşriyatı'nı kurarak ders kitapları, haritalar, Türkistan'ı tanıtan ve Türkistan'ın içinde bulunduğu vahim durumu değerlendiren