Önceki yazımda "Korku kültürünü" değerlendirmiştim. Okumayanların okumalarını öneririm. Bu yazıda ise "çıkar kültürü" konusuna yer vereceğim.

Çok sık "insanlar çıkarına bakar" bazen de "ben çıkarıma bakarım" sözlerine rastlamaktayım. Küçüklüğümüzde çıkarına bakmak biraz ayıp karşılanır ve daha çok "ortak yarara" dikkat çekilirdi. Bu "amme menfaati" olarak adlandırılır. Amme menfaati (kamu yararı); devletin gereksinimlerine cevap veren ve bu ihtiyaçları karşılayan; topluma yarar sağlayan değerler bütünü olarak açıklanmaktadır. Böylece fayda toplumun tümüne yayıldığında, tüm toplumun ortak çıkarına hizmet edileceği varsayılmaktadır.

Çıkar odaklı yaklaşım ise sadece şahsi yarar gözetilerek elde edilen kazanç olarak açıklanmaktadır. Çıkarına bakmak/gözetmek; yalnızca kendini ve kendi durumunu gözeterek davranmak anlamındadır. Çıkar sağlamaktır. Bu durum faydacı (pragmatizm) değil olsa olsa fırsatçılıktır.

Fırsatçı

TDK Büyük Sözlük'te oportünist (Fırsatcı) duruma göre davranan, içinde bulunduğu şartları değerlendirmeyi bilen kimse olarak açıklanmaktadır. Bu biraz kapalı bir tanımdır. Daha açık fırsatçı (opportunist) kendisine kişisel olarak yardımcı olacak herhangi bir durumdan yararlanan kişi; her durumda hiçbir kuralı dikkate almadan güç veya avantaj elde etmeye çalışan kişi olarak tanımlanabilir. TDK'a göre "fırsat düşkünü" kötülük yapmak için fırsat kollayan (kimse) anlamındadır.

Kamu yararı yerine şahsi çıkarların öncelenmesi, hele hele bu kültür haline getiriliyorsa, millet olma, toplumsal barış için uygun değildir.

Çıkar kültürü

Çıkar kültürü (menfaat kültürü) terimi, sosyoloji ve siyaset biliminde genellikle bir toplumdaki bireysel, grup veya kurumsal çıkarların (kazanç, menfaat veya yarar) ortak değerlerin ve toplumsal faydanın önüne geçtiği bir anlayışı veya sistemi tanımlamak için kullanılır. Bu, bir toplumun veya organizasyonun temel motivasyonunun, genel iyilikten ziyade, bireylerin veya grupların kişisel/dar kapsamlı hedeflerini maksimize etme üzerine kurulu olduğu anlamına gelir.

Çıkar kültürü, farklı bağlamlarda aşağıdaki niteliklerle kendini gösterir:

- "Ben" veya "Biz" Anlayışı: Bu kültürde, "biz" (toplum, ulus, kurum) duygusu yerine, dar bir "sen-ben" veya "bizim grup/bizim çıkarımız" anlayışı hakimdir. Bireyler, eylemlerini yaparken öncelikle kendi kazançlarını, menfaatlerini veya ait oldukları grubun yararını düşünürler. Ortak fayda ikinci planda kalır.

- İlişkilerin Menfaate Dayalı Olması: İlişkiler, samimiyet veya değerler üzerine değil, çıkar varsa kurulur ve sürdürülür. İletişimin temel motivasyonu bir menfaat beklentisidir. Karar mekanizmalarını etkilenmeye çalışılır. Çıkar grupları (baskı grupları olarak da bilinir), kendi menfaatleri doğrultusunda politik veya kurumsal karar alma mekanizmalarını etkilemeye çalışır.