Fazla çalışma, işçi ile işveren arasında öteden beri şikâyetlere ve davalara konu olagelmiştir. Birçok işin yürütümü, mesai sınırlarını zorlamaktadır. İşverenler için ikinci bir vardiya kurmanın maliyetini yüksek olduğundan, mevcut çalışanlara fazla çalışma yaptırılması yoluna gidilmektedir. Her ne kadar bu yol işveren için uygun çözüm olarak gözükse de, işçi için normal mesainin üzerine fazla mesai yapmak; dinlenme ve özel hayatına ayıracağı zamanın kısılmasına neden olmaktadır. Yasa koyucu, menfaatlerin çakıştığı bu alanda düzenleyici hükümler getirerek; fazla çalışma seçeneğini süre yönüyle sınırlamış ve ücretini farklılaştırmıştır.

Fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma arasındaki fark var mıdır

Ülkenin genel yararları yahut işin niteliği veya üretimin artırılması gibi nedenlerle fazla çalışma yapılabileceği İş Kanunu ile düzenlenmiştir.

Fazla çalışma: Haftalık 45 saati aşan çalışmaları kapsar. Haftalık 45 saat çalışmayı aşıp aşmadığına bakılmaksızın günlük 11 saati geçen çalışmalar, gece 7,5 saati aşan çalışmalar ve işçinin hafta tatilinde çalıştırılması fazla çalışma olarak kabul edilecektir. Fazla çalışma ücreti ise; toplu sözleşme ya da iş sözleşmesinde lehte bir durum hükme bağlanmamışsa; ücretin saat başına düşen tutarı 50 arttırılarak belirlenecektir.

Fazla sürelerle çalışma: Haftalık çalışma süresi şayet sözleşme ile 45 saatin altında belirlenmişse; bu durumda, ortalama haftalık çalışma süresini aşan ve kırk beş saate kadar yapılan çalışmaları tanımlamak için kullanılır. Fazla sürelerle çalışma yapılmış ise; ücretin saat başına düşen tutarı 25 arttırılarak hesap edilecektir.

Fazla çalışma uygulaması zorunlu olabilir mi

Fazla çalışma süresinin toplamı bir yılda 270 saati geçemeyecektir. Bu süre hesaplanırken; her bir işçi için ayrı ayrı 270 saat sınırı geçerli olacaktır. Fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma sürelerinin hesabında; yarım saati geçmeyen süreler yarım saat, yarım saatten fazla süreler bir saat olarak hesap edilmektedir.

Zorunlu nedenlerle veya olağanüstü durumlarda yapılacak fazla çalışma hariç fazla çalışma yaptırmak için işçinin yazılı onayının olması şarttır. Bu ona iş sözleşmesinde bulunabileceği gibi sonradan da yazılı olarak alınabilir. Onaylar, işçi özlük dosyasında korunacaktır. İşçi dilerse verdiği onayı kaldırabilir. Bunun için otuz gün önceden işverene yazılı olarak onayını iptal ettiğini bildirmesi yeterlidir.

İşçi, bu çalışmalar karşılığı zamlı ücret tercih etmeyebilir. Bunun yerine fazla çalıştığı her saat karşılığında bir saat otuz dakikayı, fazla sürelerle çalıştığı her saat karşılığında bir saat on beş dakikayı serbest zaman olarak kullanmak için işverene yazılı olarak başvurabilir.

18 yaşından küçük işçiler, sağlık raporunda fazla çalışmaya elverişli olmadığı belirtilen işçiler, gebe, yeni doğum yapmış ve çocuk emziren işçiler fazla çalışma yapamazlar.

Fazla çalışma ücretinin ödenmemesi sonucu ne olur

İşveren, fazla çalışma saatlerini gösteren belge düzenlemek ve işçinin imzaladığı bir nüshasını özlük dosyasında bulundurması gerekmektedir. Yapılacak ödemeler, ücret bordrolarında ve ücret hesap pusulalarında ayrı bir kalem olarak açıkça görülebilmelidir.