Oyun bitti sandığınız yerde yeni level başlıyor. Sabah telefon "Seriyi koru!" diye bağırıyor, kahve uygulaması "+50 puan" yazınca bir anlığına gururlanıyorsunuz. Hayatımız gamification (oyunlaştırma) ile yeniden tasarlanıyor. Davranış biliminin küçük ödüllerle kurduğu o tatlı baskı, beynimize "ilerliyorsun" hissini pompalıyor. Doz doğru ayarlandığında eğlence, eğitim, sağlıkta şahane ama ya doz kaçarsa

Oyunlaştırma çağının sahnesi, yorulmuş bir dikkat ekonomisi. Uygulamalar bu yorgunluğu birkaç yoldan deliyor. İlki mikro ritüeller: "Günde 5 dakika"nı ayır gibi tatlı bir uyarı, görev tamamlandığında gelen küçük zafer duygusunu tetikliyor. İkincisi topluluk çarpanı: Liderlik tabloları, eşli meydan okumalar ve arkadaş bildirimleri sosyal baskıyı harekete geçiriyor. Dopaminin sevdiği karışım belli; Kolay başla, hızlı ödül al, sürprizi esirgeme, bir de arkadaşların görsün.

Oyunlaştırma en sıkıcı alanları bile tatlandırıyor. Sağlık uygulamalarındaki kademeler, rozetler ve 'seriyi koru' uyarıları, yürüyüş sayısını artırıyor; statü dili (Altın üyelik", "Elit seviye) oyunu sürdürmenize teşvik ediyor. Yabancı dil öğrenmede, sporda gayet yararlılar…

Finans tarafında ise dijital bankalar, hedef kavanozları gibi özelliklerle tasarrufu görünür kılıyor; "harcamasız hafta" gibi mini meydan okumalarla küçük faiz ödülleri dağıtıyor. Perakendede sadakat programları, "haftanın görevi" ve çoklu kategori alışverişine çarpı 2 puan gibi teşviklerle müşteriyi geri çağırıyor.

Aslında hepsi aynı çekirdeğe bağlanıyor: Hemen ödüllendir, ilerlemeyi görünür kıl. İyi tasarlanmış kurgular, insanın tembelliğiyle kavga etmek yerine onu zarifçe yönlendiriyor. Fakat çizginin nerede geçtiğini unutursak bu 'nazik rehberlik' hızla "kurnaz manipülasyon"a dönüşme riski de taşıyor.

İşin gerçek kırılma noktası, oyun ekranının parayla birleştiği yer. "Gamified investing" denilen şey, sizi daha sık ve daha riskli işlem yapmaya teşvik eden bir tasarım dili. İşlem sonrası konfeti yağmuru, art arda günlerde işlem açtığınız için verilen rozetler, "tek kaydırmayla al/sat" tuşları, değişken ödül döngüsünü körüklüyor. Uygulama sizi her adımda tebrik ediyorsa, büyük ihtimalle finans değil dopamin satın alıyorsunuz.

Dünyanın büyük denetçileri bu yüzden alarmda. ABD'de SEC ve FINRA, İngiltere'de FCA; Asya'da Singapur ve Hong Kong gibi merkezlerdeki otoriteler, bildirimlerin ve çekilişlerin risk iştahını artırdığını gösteren bulgular üzerine, özellikle kripto ve perakende aracı kurumlarında oyunlaştırılmış teşviklere sınırlamalar getiriyor. Ortak cümle net: Eğlence yapabilirsin ama riski parlatamazsın.

2025 ve sonrasının trendi, oyunlaştırmayı "merhametli tasarım"a doğru itiyor. Büyük sözler ve mucize vaatleri yerine, yapay zekayla dinlenen, günün yorgunluğunu ölçen ve hedefi bilinçli küçülten bir yaklaşım. "Bir ayda plaj vücudu" masalından "her gün küçük kazanım rejimi"ne geçiş. İyi kurulduğunda bu, disiplini kırmadan sürdürülebilirlik üretiyor. Kötü kurulduğunda ise kullanıcıyı daha uzun süre ekranda tutmak için kurgulanmış bir çarka dönüşüyor.

Bu dünyada kendi kurallarınızı koymanız şart. Birincisi, dürtmeleri kesin: Bildirimleri sadeleştirin, özellikle kumarvari efektlerle çalışan uygulamaları sessize alın. Eğer bir uygulama size casino hissi veriyorsa, ona da casino bütçesi muamelesi yapın. İkincisi, freni ekleyin: finansal işlemlerde varsayılan "zarar-durdur" ve ikinci onay ekranı gibi soğutucu adımlar koyun; alışverişte "24 saat sonra onayla" kuralı belirleyin.

Oyunlaştırma, doğru ellerde gündelik hayatın paslarını çözen bir yağlayıcı. Yanlış ellerde ise davranışlarımızı kredi kartına bağlayan parlak bir kelepçe. Asıl mesele oyunu reddetmek değil, oyunu kimin kurduğunu ve kuralların kime hizmet ettiğini görmek.

New York'taki belediye seçimleri, sandık sonuçlarından çok daha fazlasını gösterdi… Sanırım siyaset, büyük paranın kontrolündeki yapay zeka ile mahalle sosyolojisinin örgütlediği dijital kitleler arasında şekillendi desek yanlış olmaz.

Queens'ten genç bir sosyalist siyasetçi olan Zohran Mamdani, bu devasa cepheleşmede zaferi kazanarak, kurumsal ittifaklara yaslanmadan alınmış nadir bir başarıya imza attı. Mamdani'nin zaferi teknoloji ve siyaset bilimcileri için eşsiz bir laboratuvar niteliğinde deniliyor. Yeni belediye başkanının kampanyası, sadece politik bir başarı değil, bir tür mühendislik ve mahalle sosyolojisinin buluşmasıydı.

Mamdani'nin başarısı, küresel bir tehdide karşı kazanıldı. Karşısında sadece bir siyasi rakip değil, büyük sermayenin temsil ettiği bir koalisyon vardı.

En sert saldırılar, Trump ve milyarderler ittifakından geldi. Donald Trump, Mamdani'yi alenen "komünist" ve "Yahudi düşmanı" olarak etiketledi. Trump'ın bu ideolojik savaştaki tercihi ise netti: Mamdani'nin karşısında bağımsız olarak yarışan eski eyalet valisi Andrew Cuomo'yu destekledi. Mamdani'nin zaferi, işte bu "Trump ve milyarderler ittifakına" karşı kazanılmış kritik bir zafer oldu.

Siyasi saldırıların yanında, Mamdani'nin mücadelesi bilgi ve gerçeklik düzlemine de taşındı. Elon Musk'ın yapay zekası Grok tarafından hazırlanan Grokipedia, bu dönemde ideolojik bir bilgi kaynağı olarak ortaya çıktı. Grokpedia'da, New York'un seçilmiş belediye başkanı Zohran Mamdani hakkında açık hakaret olmasa da pratikte eleştiri ve şüphe filtresi üzerinden bir açıklama vardı. Hakaret değil ama açıkça negatif bir çerçeveleme hissediliyordu.