Bilim dergisi Nature'da yayınlanan ve Galler'de 280 binden fazla kişi üzerinde yapılan araştırmaya göre, zona aşısı olan yaşlı bireylerde demans riskinin, olmayanlara göre yüzde 20 daha düşük olduğu ortaya çıktı.

Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) verilerine göre halen 55 milyonun üzerinde demanslı hasta var ve bu sayının 2030'da 75, 2050'de de 132 milyona ulaşacağı tahmin ediliyor. Türkiye İstatistik Kurumu'nun (TÜİK) 2022 Türkiye Sağlık Araştırması Raporu'na göre ise Türkiye'de 65 yaş ve üstünde Alzheimer görülme sıklığı yüzde 5.5. Yani dünyada olduğu gibi ülkemizde de demans ile etkin mücadele şart. Peki zona aşısı bu mücadelenin yeni bir parçası olabilir mi Araştırma ne kadar gerçekçi ve "umut" verici Nörolog, Prof. Dr. Derya Uludüz ile konuştum.

İŞTE O ÇALIŞMANIN DETAYLARI

Araştırma Galler'de, 2013'te, 2 Eylül 1933 günü ve öncesinde doğan bireylere Zostavax ismi verilen zona aşısına ücretsiz erişimin açılmasıyla başladı. Ancak o dönem stok azdı ve 80 yaşından büyüklere aşı yapılmadı. ABD, Almanya ve Avusturya'dan araştırmacılar da bunu avantaja çevirerek, aşı olan ve olmayanları gözlemledi. 7 yıl süren gözlem sonunda aşı yaptırmayan her 8 kişiden birinde demans görülürken, aşı olanlarda ise bu oran yüzde 20 daha az oldu. Aşının etkilerinin kadınlarda daha güçlü olduğu gibi bir sonuca da varıldı. 2006'da yeni nesil zona aşısı ilk piyasaya sürüldüğünde, Amerika'da yürütülen benzer bir çalışma da yine aynı sonucu ortaya koymuştu.

AŞI UMUT VERİYOR ANCAK HENÜZ KESİN ÇARE DENİLEMEZ

- Demans (bunama) nedir

Demansı bir ana başlık gibi düşün. Edinilmiş zihinsel fonksiyonların sonradan yitirilmesi anlamında kullanılıyor. En yayın görülen türü ise Alzheimer; tüm demans hastalarının yaklaşık yüzde 70'i. Geri kalan kısmındaysa daha nadir görülen tipleri var ve elimizde bu hastalığı tamamen durdurabilecek sihirli bir ilacımız da yok maalesef.

- Zona aşısı peki "Çare" denilemez mi

Bir haftadır arayan arayana. Makale yayımlanır yayımlanmaz büyük ses getirdi. Herkes aşı soruyor. Aslında zona; suçiçeğine de neden olan varicella zoster virüsünün sinir sistemine yerleşerek, ciltte küçük kabarcıklar ve ağrılı deri döküntüleri oluşumuna neden olan viral bir enfeksiyon. Panik, stres ya da korkuya bağlı olarak bağışıklık sisteminin düşmesi ile sıklıkla gördüğümüz de bir durumdur. Yeni nesil zona aşısının içinde bu bahsettiğim varicella zoster virüsünden alınan proteinler var. Bu da bağışıklık sistemini bu virüslere karşı eğitip, virüsün beyinde birikme ve aktif hale gelme ihtimalini azaltıyor. Nöroinflamasyon denilen beyin iltihabını baskılıyor, beyni ve sinir hücrelerini koruyor. Bu aşının alzheimerlı hastalarda sıkça görülen ve amiloid dediğimiz proteinlerin birikmesini engellediği ve hiçbir yan etkisinin olmadığı da bildirilmiş. Dolayısıyla demans ihtimalini ortadan kaldırmasa da riski yüzde 20 gibi iyi bir oranda düşürmek için kullanılabilir görünüyor.

KONTROLLÜÇALIŞMALARI YAPILMALI

Gelelim asıl soruna. Bu aşı, demansı önleyebilecek, alzheimerı yok edecek bir kür müdür Hayır, değildir. En azından şimdilik. Elimizdeki veriler, zona aşısı ile demans arasındaki ilişkinin kesin ve doğrusal bir nedenselliği olduğunu söylemek için maalesef yeterli değil. Bu çalışmaların gözlemsel olduğunu, hastaların da rastgele yani demans hedefiyle seçilmediğini de söylemeliyim. Bunun çare olduğunu söyleyebilmek için aşıya spesifik, birebir, randomize kontrollü çalışmalar yapılmasılazım. Bu tarz çalışmalarda deneklerin eğitim seviyesi, sağlık hizmetlerine erişimi, var olan ya da olası diğer hastalıkları gibi başlıklar tabloyu değiştirebilir çünkü. Her ne kadar sonuç umut verici olsa da demans süreçleri çok karmaşıktır, kişilere göre farklılıklar gösterir. Dolayısıyla bu, bir çare değil de temkinli bir fırsat olarak değerlendirilebilir.