Osmanlı İmparatorluğu'nun savaş meydanlarında zaferler kazandıran görkemli topçuluk geleneği, zamanla siyasî bir jest ve kültürel bir miras hâline geldi. Gürleyen tunç toplar, sadece fetihlerin simgesi olmakla kalmadı, aynı zamanda imparatorluğun diplomatik gücünü de yansıttı.

Üretilen dev topların bir kısmı, imparatorluğun gücünü göstermek amacıyla Avrupa saraylarına hediye olarak gönderildi. Kimi toplar anıtlara şekil vererek kalıcı mimarî eserlere dönüştü. Osmanlı topçuluğunun en dikkat çekici örnekleri, bugün dünyanın önemli müzelerinde "Osmanlı hatırası" olarak sergilenmeye devam ediyor.

Osmanlı topçuluğu, sadece savaş meydanlarının değil, diplomasi ve kültür tarihinin de en dikkat çekici miraslarından biridir. Nice fetihte gürleyen tunç toplar, zamanla imparatorluğun siyasî jestine dönüşmüş; kimi Avrupa saraylarına hediye edilmiş, kimi anıtlara şekil vermiş, kimisi de bugün dünyanın büyük müzelerinde "Osmanlı hatırası" olarak sergilenir hâle gelmiştir.
Aşağıdaki maddeler, bu büyük hikâyenin izlerini takip etmek isteyenler için derli toplu bir rehber niteliğindedir.

OSMANLI'NIN AVRUPA'YA HEDİYE ETTİĞİ TOPLAR

İngiltere'ye 1857'de işlemeli bir tunç top gönderildi. 1868'de II. Mehmed döneminde dökülen iki parçalı ünlü Çanakkale Topu, Sultan Abdülaziz'in Avrupa seyahati sırasında Kraliçe Viktorya'ya hediye edildi. Rodos, Simi ve çevre adalardan çıkarılan 7–8 adet eski top, İngilizlerin talepleri doğrultusunda gönderildi. Fransa'ya 1861'de Rodos Şövalyeleri dönemine ait 12 tunç top hediye edildi. Ardından Kıbrıs Magosa'daki I. François devri, yeşil tunçtan 3,45 metrelik top Paris'e gönderildi. Avusturya'ya Rodos'ta bulunan 11 Alman imalatı top verildi. İtalya'ya Kıbrıs'ta ele geçen 7 büyük top hediye edildi.

BU TOPLAR BUGÜN NEREDE SERGİLENİYOR

Çanakkale Topu: İngiltere Portsmouth'taki Fort Nelson Müzesi. Rodos'tan gönderilen 12 top: Paris Askerî Müzesi (Musee de l'Armee). Magosa'daki I. François topu: Fransa'nın silah koleksiyonu. Whitehall'daki Horseguards Parade bahçesinde: 1524 tarihli Osmanlı topu (1801 Mısır Seferi ganimeti). Greenwich — Cutty Sark yakınlarında: Kınalıada'dan götürülen III. Selim devri bir top. Rusya, Avusturya, İtalya ve Hollanda'daki askerî müzelerde de çok sayıda Osmanlı topu bulunmaktadır.

TOPLARIN ERİTİLMESİ VE PARA BASIMI

19.yüzyılda Osmanlı ordusu çelik, yivli toplara geçtiği için eski tunç toplar hurda malzemeye dönüştürüldü. Yeni topların dökümü için gerekli tunç alaşımı, eski topların eritilmesiyle sağlandı. Bazı parçalar hazineye gelir amacıyla satıldı; bazıları ise sikke basımı için kullanıldı. General Lefroy'un Çanakkale'de gördüğü dört atik toptan üçü, Armstrong toplarının masrafı için eritilmişti.

BUGÜN İSTANBUL'DA ESKİ TOPLAR VAR MI

Harbiye Askerî Müzesi, Topkapı Sarayı surları ve avluları, Rumeli ve Anadolu Hisarları çevresinde çok sayıda Osmanlı topu sergilenmektedir. Bunlar İstanbul'un askerî hafızasının yaşayan parçalarıdır.

OSMANLI TOPLARININ ÖZELLİĞİ NEYDİ

Çanakkale Topu'nun alaşımı %90 bakır – %10 kalay oranına yakın olup dönem için ideal tunç bileşimi sayılır. Osmanlılar uzun süre granit ya da mermer gülle atan büyük kalibreli bombardları tercih etti. Demir gülle kullanımına, demir madeninin sınırlılığı nedeniyle daha geç geçildi. Baron de Tott'un kaydına göre granit gülle denize çarpıp üçe ayrılmış, parçalar karşı dağlarda kaya koparacak güç üretmiştir. Bu teknik güç ve estetik işçilik, Osmanlı toplarını Avrupa müzelerinin en değerli parçalarından biri hâline getirmiştir.

İNGİLTERE NEDEN BU KADAR ISRARCIYDI

General Lefroy, gördüğü topların peşini bırakmamış; İngiliz elçiliği aracılığıyla sürekli baskı kurmuştur. Bir topa karşılık iki Armstrong topu verme teklifi yapılmıştır. İngiltere'nin amacı, topları müzelerinde imparatorluk vitrini hâline getirmekti. Bu toplar, Avrupa'da "Doğu'dan getirilen tarihî güç sembolleri" olarak görülüyordu. İngilizlerle dostluk ilişkilerini güçlendirmek, Osmanlı–İngiliz modern silah işbirliğini artırmak, Avrupa kamuoyunda Osmanlı lehine imaj oluşturmak, Karşılığında Armstrong toplarının alınması.