Kapitalizmin merkezlerinde (Anglosakson dünyada) uzun yıllar küreselleşmenin, teknolojinin (özellikle internet ve dijitalleşme) bizi "bugünden daha iyi" (özgür, demokratik, bolluk) günlere taşıyacağı anlatıldı. Artık başka şeyler konuşuluyor. Geçen hafta Anglosakson dünyanın saygın yayınlarında (Foreign Policy, Project Syndicat, New Statesman, New York Times) yine bu "şeyler" vardı: Küreselleşme ve teknoloji, özgürleşme yerine dağılma, yıkım getiriyor; toplumlar parçalanmış, demokrasiler yorgun; tanık olduğumuz şey, yalnızca ekonomik ya da siyasal bir çöküş değil, modernitenin çözülmeye başlamasıdır. Küreselleşme, yerinden edilmenin, kutuplaşmanın ve öfkenin motoru haline geldi. in şoku, finansallaşmanın sınır tanımazlığı, tedarik zincirlerinin kırılganlığı, derinleşmeye devam eden gelir dağılımı uçurumu altında "ilerleme" ("Her şey daha iyi olacak") inancı yerini "Hiçbir şey eskisi gibi değil" duygusuna bıraktı; "Batı artık yıkılıyor".

Aydınlanmadan bu yana kapitalizmin merkezlerinde, "ilerleme" seküler bir inanç gibi yaşandı: Gelecek bugünden iyi olacak; akıl, bilim ve serbest piyasa insanlığı cehaletten kurtaracak. İki yüz yıldan fazladır, "kapitalist gerçekçilik" kurumları, siyaseti, bireysel hayalleri biçimlendirdi. Bugün gelecek artık umut vermiyor; tehdit ediyor.

Tarihçi Christopher Clark'ın dediği gibi, kriz "gözlerimizin önünde, kafalarımızın içinde" yaşanıyor. Modernitenin zihinsel mimarisi çöktü. Bilgiye, piyasaya ve teknolojiye duyulan güven yerini bir tür medeniyet yorgunluğuna bıraktı. Bir zamanlar ilerlemenin güvencesi olan dinamikler, şimdi kaygının ve çöküşün kaynağı.

Bu ortamda Aydınlanmanın günümüzdeki, öncülerinin salt akla, veriye dayalı iyimserlikleri artık can çekişen bir uygarlığa ağıt gibi. "Orta yolun" savunucuları, normların ve kurumların çözülüşünü izliyor ama müdahale edemiyorlar. Akıl, artık toplumsal bir otorite değil. Rasyonel bir geleceğe duyulan inanç, öfkenin, nostaljinin gürültüsü altında eridi.

Berlinli sosyolog Andreas Reckwitz bu yeni durumu "kayıplar uygarlığı" olarak tanımlıyor. Kayıp yalnızca ekonomik ya da ekolojik değil, anlamın kaybı da büyük bir kargaşa kaynağı. Batı toplumları, yüzyıllardır "daha fazla, daha iyi" inancıyla yaşadı. Şimdi "artık daha az, giderek daha kötü" duygusu, umutsuzluk, toplumsal bilince giderek egemen oluyor. İklim yasını, merkez ülkelerde hızla yaşlanan nüfusu, çözülmüş altyapıları, kırılgan demokrasileri, savaşları ve nihayet soykırımı birleştiren ortak bir his var: gelecek artık umut değil, yük.

Tüm bunlar, kapitalist uygarlığın bir kez daha kendi sınırlarına dayanarak çürümeye başladığını gösteriyor. "İlerleme", "kayıpların" giderilebileceği inancı çöktü ve artık dinci ve ırkçı faşizm(ler)in yükseldiği bir dünyadayız.