Enerji güvenliği kavramının kapsamının giderek daha fazla genişlediği bir ortamda ülkeler için önlem alınması gereken risklerin sayısı artıyor. Kömür, petrol ve doğal gaz gibi fosil enerji kaynakları küresel enerji tüketiminin hala yaklaşık yüzde 80'ini oluşturmaya devam ederken artan küresel ısınma ile temiz enerji teknolojilerine olan ihtiyacın artması hammadde ve teknoloji bağımlılığına yeni bir boyut kazandırıyor. Bu koşullarda enerji arzının ve tedariğinin güvenliğini artırabilen, sahip olduğu kaynakları verimli bir şekilde ekonomiye kazandırabilen ülkeler kazançlı çıkıyor. Son yıllarda Türkiye'nin izlediği enerji politikası da bu hedefi merkeze alıyor; her açıdan enerji güvenliğini artırarak bağımsızlığı artırmak ve sürdürülebilir ekonomik büyümeyi gerçekleştirmek.

Hidrokarbonlarda İthalatçı Ülkeden İhracatçı Ülkeye

2017 yılında enerji alanındaki en kapsamlı çalışmalardan biri olan Milli Enerji ve Maden Politikasını geliştiren Türkiye, yıllardır devam eden dışa bağımlı profilini dönüştürme hedefiyle yola çıkmıştı. Yüksek oranda dışa bağımlı olduğu petrol ve doğal gazın arz güvenliğinin artırılması öncelikli hedefler arasında yer alıyordu. Bunun için sınırları ve yetki alanı dahilinde mümkün olan tüm hidrokarbon potansiyelinin açığa çıkarılması planlandı.

Denizlerdeki mevcudiyetini güçlendirmek, kendi kendine yeter bir ülke haline gelebilmek için kısa sürede oluşturduğu derin deniz sondaj filosu yoğun çabaların ardından Türkiye Cumhuriyeti tarihindeki ve o dönemde denizlerdeki en büyük doğal gaz rezervini keşfetti. 320 milyar metreküplük Sakarya Gaz Sahası açılan yeni kuyular ve yapılan yeniden değerleme çalışmaları neticesinde 2022 yılı sonunda 710 milyar metreküpe ulaştı. Rekor sürede üretime alınarak iç talebi karşılamada önemli bir rol üstlenen saha bugün Türkiye'nin toplam doğal gaz üretiminin çok büyük bir kısmını karşılıyor. Ağustos ayında günlük 9,5 milyon metreküplük üretim miktarına ulaşılan saha şimdilerde bir ilke daha imza atmaya hazırlanıyor.

Mayıs ayında Maden Kanunu'nda yapılan değişiklik ile Karadeniz'de üretilen gazın ihraç edilmesinin önü açılmıştı. Öncelikli olarak iç talebi karşılamada kullanılan gazın artan dış pazarlara açılması Türkiye'yi öncelikli olarak komşu ve yakın çevresindeki ülkeler için alternatif tedarikçi konumuna taşıyacak. Hali hazırda boru hatları ile Bulgaristan, Macaristan, Kuzey Makedonya ve Sırbistan'a doğal gaz ihraç eden Türkiye bu ihracatı LNG ithalatı ile karşılıyor. Karar sonrasında ürettiği gazı da bu ülkelere ihraç edebilir duruma gelmesiyle Rus gazı ithalatını sonlandırmaya hazırlanan AB ülkelerine önemli bir fırsat sunuyor.

Ekim ayında Doğal Gaz Piyasası Kanununda yapılan değişiklik ise Türkiye'nin ithalatındaki çeşitlendirmeye benzer şekilde ihracatını da çeşitlendirmesinin yolunu açıyor. Karadeniz'de üretilen gazın sıvılaştırılmasına imkan tanıyan değişiklik tüzel kişileri sıvılaştırma lisansı almaya davet ediyor. Üretilen gazın sıvılaştırılarak tankerler aracılığıyla ihraç edilmesi daha geniş bir pazara ulaşılabileceği anlamına geliyor. Bugün en büyük doğal gaz üreticisi olan ABD aynı zamanda en büyük LNG ihracatçısı. Gazın sıvılaştırılması Amerikalı gaz üreticilerinin Asya'dan Avrupa'ya çok sayıdaki ülkeye hitap etmesine imkan sağlıyor. Önümüzdeki yıl yüzer üretim platformu Ertuğrul Gazi'nin devreye alınmasıyla Karadeniz'deki üretimin 20 milyon metreküp/gün'e çıkarılması, kademeli olarak üretimdeki artışın sürdürülmesiyle de Türkiye'nin de daha geniş bir pazara hitap etmesi mümkün görünüyor.

NTE Madenleri Keşfi ile Ekipman Üreticisinden Tedarik Merkezine

Yenilenebilir enerji kaynakları 73 Petrol Krizinden bu yana ülkeler için enerjide dışa bağımlılığı azaltma ve alternatif enerji kaynağı oluşturmada önemli bir rol oynuyor. Artan çevresel kirlilik, küresel ortalama sıcaklık ve iklim değişikliği ise yenilenebilir enerji kaynakları ve temiz enerji teknolojilerinin oynadığı rolü daha kritik hale getiriyor. Ülkeler artık yalnızca dışa bağımlılığı azaltmak için değil aynı zamanda sera gazı emisyonlarını düşürmek için temiz enerji teknolojilerine kurulu güçlerinde yer vermeye çalışıyor. Bu çabalar enerji güvenliğinin sınırlarını genişleterek küresel güç mücadelesini yeni bir cepheye taşıyor; nadir toprak elementleri ve kritik madenler.

NTE ve kritik madenler sıklıkla temiz enerji teknolojileri ile anılmalarına karşılık savunmadan uzay teknolojilerine, petrokimyadan haberleşmeye çok sayıdaki sektör için üretim zincirinin ayrılmaz bir parçası. Bu rezervler çok sayıdaki ülkede bulunmakla birlikte coğrafi koşulları, sahaların dağılımı ve teknolojik imkanlar gibi faktörler bu madenlerin üretimi ve işlenmesi hususunda kısıtlar ortaya çıkarıyor. Bugün dünyanın en geniş lityum rezervine sahip ülkesi Şili iken en büyük lityum üreticisi ülkesi Avustralya, en fazla lityum işleme kapasitesine sahip ülke ise Çin. Lityuma ek olarak nikel, kobalt, grafit ve NTE'lerin tamamı göz önünde bulundurulduğunda en fazla işleme kapasitesine sahip ülke yine Çin. 2030 yılında da Çin'in bu pozisyonunu koruyacağının öngörülmesi çok sayıdaki ülke için yeni bir dışa bağımlılık mücadelesini zorunlu kılıyor.