Fiber optik kabloların algılama teknolojisi, evcil ve çiftlik hayvanlarının davranış değişiklikleri, deprem öncesi bir kaç saniye kazanmak için yeterli bilgi verebilir mi Bilim insanları tüm bu çalışmalar için çaba harcıyor Muğla'nın Fethiye ilçesi, 24 Nisan 1957 tarihinde 6.2 şiddetinde sarsılmış ve 25 saniye süren depremde ilçedeki binaların büyük bölümü yıkılmıştı. Fethiye'yi yerle bir eden depremde ölü sayısı resmi kayıtlara 19 olarak geçti. Ölü sayısının az olmasında Kaymakam Kamil Nezih Okuş'un halkı uyarması etkili oldu. Okuş, belediye hopörlerinden yaptığı duyuru ile vatandaşları evlerine girmemeleri konusunda uyarmış aynı günün gecesinde deprem olmuştu. Peki büyük depremler öncesi tahminde bulunmak mümkün mü KİMSE DEPREMİ KESİN BİLEMEZ Ne deprem bilimi konusunda uzmanlaşmış merkezler, ne de diğer bilim insanları büyük bir depremi tahmin etmez. Türkiye'de ve dünyada bilim insanları, yalnızca belirli bir alanda belirli bir yıl içinde önemli bir deprem meydana gelme olasılığını hesaplayabilirler. Önemli bazı tezler üzerinden tahminlerini söylerler. Son yıllarda bilim adamları, sismometrelerin uyarılarını doğrudan insanların telefonlarına gönderdiği erken deprem uyarı sistemlerini geliştirmede ilerleme kaydetti. O alarm depremden günler veya saatler önce değil saniyeler önce gelir. Gezegenin sismik saldırıları ne yazık ki bilim adamlarının çok önceden uyarıda bulunması için çok ani... Yine de yeni bir teknik, bir gün bu erken uyarı sistemlerini güçlendirebilir ve insanlara gelen depremlere hazırlanmaları için fazladan zaman sağlayabilir. Yine de bir kişinin merkez üssüne ne kadar yakın olduğuna bağlı olarak birkaç saniye kazanmasını sağlayabilir. Buna DAS (Dağıtılmış akustik algılama- Distributed Acoustic Sensing) denir. Alan henüz emekleme aşamasında olmasına rağmen, DAS, sismik dalgaları tespit etmek için genişleyen, ultra hassas bir ağ olarak ayaklarımızın altına gömülü fiber optik kablolardan yararlanabilir. Bu kablolar telekomünikasyon için kullanılır, ancak depremleri ve volkanik patlamaları algılamak için yeniden kullanılabilirler. Çünkü yerin hareketi kablodan geçen ışığı hafifçe bozarak belirgin bir sinyal oluşturur. HAYVANLAR YERALTI KULAĞIMIZ OLABİLİR Önemli bir depremden önceki olağan dışı hayvan davranışlarına dair elimizdeki en eski referans, MÖ 373'teki Yunanistan'da yaşanıyor. Sıçanlar, gelincikler, yılanlar ve kırkayaklar, yıkıcı bir depremden birkaç gün önce evlerini terk edip güvenliğe doğru yola çıktığı ifade ediliyor. Bir depremden haftalar veya saniyeler önce herhangi bir yerde tuhaf davranışlar sergileyen hayvanlar, balıklar, kuşlar, sürüngenler ve böceklere dair çok sayıda anekdot niteliğinde kanıt var. Bununla birlikte, sismik olaylardan önce tutarlı ve güvenilir davranış ve bunun nasıl çalışabileceğini açıklayan bir mekanizma hâlâ elimizden kaçıyor. Bu gizemi araştıran bilim adamlarının hepsi olmasa da çoğu Çin veya Japonya'da. Arizona Üniversitesi ve Washington Universitesi'nde görev yapan Emre Toker, geçtiğimiz günlerde hem sosyal medya hesabından hem de sivil toplum örgütlerinin buluştuğu Depremathon online toplantısında evcil ve çiftlik hayvanlarının davranışlarını gözlemleyerek depremi önceden haber alacağımız uygulama için çalışmaya başladığını açıkladı. Emre Toker gönüllü çalışmanın sebebini şöyle açıkladı: "Türkiye'de çok büyük bir yıkım yaşandı. İstanbul'da büyük bir deprem bekleniyor. İnsanların yaşamını değiştirmesi hem uzun zaman alacak hem de büyük bir maliyet oluşacak. Bizim hızlı, güvenilir ve düşük maliyetli bir çözüme ihtiyacımız va.r Evcil ve çiftlik hayvanların nasıl davrandığını ölçmek için bir uygulama yapmayı istiyoruz. Deprem öncesi bir hafta önceden hayvanların tedirgin oldukları ve süt veren hayvanların az süt verdiği gibi durumlar görülmüştü. Böyle bir uygulama ile depremi tahmin edebiliriz. Yanılma payını ve kötü niyetli bildirimleri azaltmak için veri toplanan nokta sayısı artırılabilir" diyerek gönüllü çalışmasına destek verecek olanlara çağrı yapıyor. Hayvanlarla uzun süredir evini paylaşan, sokak hayvanlarıyla uzun süre gönüllü ilgilenen veya uzun süredir çiftlik hayvanlarına bakanların indireceği uygulamalar depremleri önceden haber almamızı sağlar mı Hep beraber göreceğiz. Komplo teorilerine zaman ayırıp paylaşmak yerine böylesi gönüllü çabalara destek sağlamak en iyisi. YANARDAĞLARDA VE DEPREMDE KULLANILIYOR DAS depremleri tahmin edemez; sadece erken sarsıntıları algılar. İtalya'nın Etna Dağı'ndaki volkanik aktiviteyi tespit etmek için DAS'ı kullanan Alman Yerbilimleri Araştırma Merkezi'nden yerbilimci Philippe Jousset, "İster sismometre, ister fiber optik kablo olsun, herhangi bir sistem, sensörde meydana gelmeden önce nesneleri algılayamaz. Erken tespit edebilmemiz için sensörü bir kaynağa mümkün olduğunca yakın tutmalıyız. Her yerde bir sürü kablo var. Yani hepsini aynı anda izleyebilseydik, bir şey olur olmaz bilgi alırdık" diyerek yaptıkları çalışmaları özetliyor. Amerika Birleşik Devletleri Jeoloji Araştırması'nın ShakeAlert'i gibi mevcut deprem erken uyarı sistemleri, sismik dalgaların farklı hızlarından yararlanmak için sismometreler kullanıyor. ShakeAlert, California, Oregon ve Washington'da yaklaşık bin 400 sismik istasyondan oluşuyor ve yaklaşık 300 tane daha eklemeyi planlıyor. Bunlar, yoldaki daha zararlı S dalgaları ve yüzey dalgaları hakkında önceden uyarı veren hızlı hareket eden P dalgalarını izliyor. Bir deprem olursa ve en az dört ayrı istasyon olayı algılarsa, bu sinyal bir veri merkezine gönderiliyor. Sistemin algoritmaları, sarsıntının