11 Soruda Sevr Antlaşması

İki gün sonra 10 Ağustos 2022; Atatürk'ün deyişiyle "Türk milletine kurulan büyük suikast" Sevr Antlaşması'nın 102. yılı... "Lozan zaferini" anlamak ve anlamlandırmak için "Sevr hezimetini" iyi bilmek gerekir. Bu nedenle bugünkü konumuz 11 Soruda Sevr Antlaşması...Soru 1. Sevr Antlaşması ve Üçlü Antlaşma Nerede Nasıl Hazırlandı Cevap 1: Sevr Antlaşması -ön görüşmeler hariç- Avrupa'da çeşitli konferanslarda toplam 102 oturum sonunda hazırlandı. Bu 102 oturumun 79'u Birinci Londra Konferansında (12 Şubat 10 Nisan 1920), 20'si San Remo Konferansında (18-26 Nisan 1920) gerçekleşti. Osmanlı topraklarında İngiltere, Fransa ve İtalya'ya nüfuz bölgeleri bırakan Üçlü Antlaşma da bu iki konferansta hazırlandı. (Bkz. Osman Olcay, Sevr Antlaşması'na Doğru, Ankara, 1981) Soru 2: Sevr Antlaşması Osmanlı'ya Nasıl BildirildiCevap 2: Müttefikler, Sevr Antlaşması'nı Osmanlı'ya bildirmek için 22 Nisan 1920'de Osmanlı hükümetini Paris'e davet ettiler. Sadrazam Tevfik Paşa başkanlığında 29 kişilik Osmanlı heyeti, 1 Mayıs 1920'de Paris'e gitti. Heyete, 200 bin liralık olağanüstü bir ödenek verildi. 11 Mayıs 1920'de Fransız Dışişleri Bakanlığı'nın saatli salonunda barış şartları ve Üçlü Antlaşma Osmanlı heyetine sunuldu. Müttefikler, Osmanlı'ya bir ay süre verdiler. Osmanlı hükümeti, 31 Mayıs 1920'de Müttefiklere başvurup sürenin 11 Temmuz 1920'ye kadar uzatılmasını istedi. Ancak Müttefikler sürenin 26 Haziran 1920'de sona ereceğini bildirdiler. Bunun üzerine Sadrazam Damat Ferit başkanlığında bir Osmanlı heyeti, antlaşmayı değiştirmek umuduyla Fransa'ya gitti. 12 Haziran 1920'de Paris'e hareket eden Osmanlı heyeti, yolculuk sırasında açıkça aşağılandı; Fransa'da tutuklu muamelesi gördü, hakarete uğradı. Müttefikler antlaşmayı değiştirmeyi reddettiler. Müttefikler, 16 Temmuz 1920'de, barış antlaşmasının, 27 Temmuz 1920'ye kadar mutlaka imzalanmasını istediler.18 Temmuz 1920'de Fransız Başbakanı M.A.Millerand, Osmanlı heyetini yazılı olarak tehdit etti.Soru 3: Müttefikler Sevr'i Türkiye'ye Nasıl Dayatmak İstediler Cevap 3: Müttefikler, 20 Haziran 1920'de Hythe Konferansında Yunan ordularının Anadolu içlerine ilerlemesine izin verdiler. Yunan orduları, 22 Haziran 1920'de Milne Hattı'nı geçerek Uşak ve Bursa yönünde ilerlemeye başladı. Kısa sürede Salihli, Akşehir, Karaağaç, Soma, Kula, Eşme, Sındırgı, Balıkesir, Nazilli, Edremit, Susurluk, Bandırma, Mudanya, Bursa, Kırklareli, Edirne ve Tekirdağ Yunan ordularınca işgal edildi. 25 Haziran 1920'de İngilizler, Bandırma'ya asker çıkardı. 6 Temmuz 1920'de bir İngiliz filosu 3 saat boyunca Mudanya'yı bombaladı. 10 Temmuz 1920'de bir Ermeni Lejyonu Adana'ya girdi. 20 Temmuz 1920'de Tekirdağ bir İngiliz filosunun koruması altında Yunanlarca işgal edildi. Aynı gün, Sevr Antlaşması imzalanmazsa İstanbul'un da Yunanlarca işgal edileceği bildirildi. Osmanlı yönetimi o gün Sevr'i imzalamayı kabul etti.Sevr süngünün ucundaki antlaşmaydı. Süngü düşüne kadar Sevr gündemde kalmaya devam edecekti.Soru 4: Osmanlı, Sevr Antlaşması'nı Neden ve Nasıl İmzaladı Cevap 4: 16 Mart 1920'de İstanbul Müttefiklerce işgal edilmiş, 18 Mart 1920'de Osmanlı Mebusan Meclisi çalışmalarına ara verip kapatılmıştı. Meclisin yokluğunda Sevr'i imzalamayı kabul eden Padişah Vahdettin ve Sadrazam Damat Ferit, bir "Saltanat Şurası" topladılar.22 Temmuz 1922'de saat 15.00'te Yıldız Sarayı'nda toplanan Saltanat Şurası'na Padişah Vahdettin, Veliaht Abdülmecit Efendi ve Sadrazam Damat Ferit'in de aralarında olduğu 50'ye yakın devlet adamı, ulema ve komutan katıldı. Vahdettin'in başkanlık ettiği toplantıda, konuşmalardan sonra "Kabul edenler ayağa kalsın, etmeyenler otursun" denilince herkes ayağa kalktı. Yalnız, Topçu Feriki Rıza Paşa ayakta olduğu halde "çekimser olduğunu!" söyledi.Rıza Tevfik, Hadi Paşa ve Reşat Halis'ten oluşan üç kişilik Osmanlı heyeti, 10 Ağustos 1920'de, saat 16.08'de Sevr Porselen Fabrikası'nın Konferans Salonunda 433 maddelik idam fermanı Sevr Antlaşması'nı imzaladı.Antlaşma; Britanya İmparatorluğu, Fransa, İtalya, Japonya, Ermenistan, Belçika, Yunanistan, Hicaz Krallığı, Polonya, Portekiz, Romanya, Sırp-Hırvat-Sloven Devleti, Çekoslovakya ve mağlup Osmanlı Devleti arasında imzalandı. Soru 5: Sevr Antlaşması Padişah Vahdettin'den Gizli mi İmzalandıCevap 5: Hayır! Sevr Antlaşması Padişah Vahdettin'in rızası ile imzalandı. Öncelikle Sevr Antlaşması bizzat padişahın başkanlık ettiği Saltanat Şurası'nda kabul edildi. Ayrıca Padişah Vahdettin, 1923'te Mekke'de yayınladığı beyannamesinde "vakit kazanmak için" anlaşmanın imzalanmasını kabul ettiğini itiraf ediyor. Üç kişilik Osmanlı heyeti, 10 Ağustos 1920'de, padişaha rağmen değil, padişahın oluruyla, isteğiyle, izniyle Sevr'i imzaladılar. 21 Ağustos 1920'de İtilaf devletleri Yüksek Komiserleri Sevr'i imzalamayı kabul eden Padişah Vahdettin'i ilk kez ziyaret ettiler. Yüksek Komiserler, Padişah Vahdettin'den Milli Hareketi bastırmasını istediler. O gün Vahdettin'le görüşen İngiliz Amiral de Robeck, İngiliz Dışişlerine şu bilgileri gönderdi: "Vahdettin, Türkiye'nin ölüm fermanı demek olan Sevr Antlaşması'nın imzalanması için emir verirken gelecekte İngiltere'nin yardımına dayanacağı ümidi beslediğini... yaşayacak olduğu takdirde bir dost yardımına ihtiyacı olduğunu... belirtmiştir." (G. Jaeschke, Kurtuluş Savaşı İle İlgili İngiliz Belgeleri, Ankara, 1991, s.7)İngiliz Yüksek Komiseri Horace Rumbold da 10 Aralık 1921'de Dışişleri Bakanı Lord Curzon'a gönderdiği bir yazıda "Vahdettin, Sevr Antlaşması'nın imzalanmasına bizim baskımızla izin vermiştir" diyordu. (Salahi R. Sonyel, İngiliz Belgelerinde Mustafa Kemal, Vahdettin ve Kurtuluş Savaşı, Ankara, 2007, s. 157)Osmanlı heyetinden Hadi Paşa Sevr Antlaşması'nı imzalıyor (10 Ağustos 1920)Soru 6: Osmanlı Yönetimi Sevr'i TBMM'ye Kabul Ettirmek İstedi mi Cevap 6: TBMM, 7 Haziran 1922'de, İstanbul'un işgal edildiği 16 Mart 1920'den itibaren İstanbul hükümetinin yapacağı bütün antlaşmaların geçersiz sayılmasına karar vermişti. Bu kapsamda TBMM, Sevr Antlaşması'nı da geçersiz saydı. 19 Ağustos 1920'de TBMM, Sevr Antlaşması'nı kabul edenleri ve imzalayanları "vatan haini" ilan etti. 7 Ekim 1920'de Ankara İstiklal Mahkemesi, Sevr'i kabul eden Damat Ferit ile Sevr'i imzalayan Hadi Paşa, Rıza Tevfik ve Reşat Halis'i gıyaben idama mahkûm etti.10 Ekim 1920'de işgalci devletlerin Yüksek Komiserleri, Padişah Vahdettin'i ziyaret ettiler. Sevr'in kabulü için Ankara'yı ikna etmek üzere Anadolu'ya bir heyet göndermesini istediler. 4 Kasım 1920'de Tevfik Paşa Hükümeti, Anadolu'ya bir heyet gönderdi. Heyete, "Hükümet Sevr Antlaşması'na uymakla yükümlüdür. Ankara Sevr'i kabul etmelidir" talimatı verildi. Atatürk, Anadolu'ya gönderilen bu heyetle 5 Aralık 1920'de Bilecik'te bizzat buluştu. Sevr'i asla kabul etmeyeceklerini söyledi. Ayrıca heyetin İstanbul'a dönmesine izin vermeyip Ankara'ya götürdü.Soru 7: Yunanistan Dışında Müttefikler Sevr'i Neden OnaylamadıCevap 7: Çünkü Sevr Antlaşması imzalandıktan sonra koşullar değişti. Sevr'den, sadece 3 ay sonra Yunanistan'da İngiliz yanlısıE. Venizelos devrildi. Sürgündeki Alman yanlısı kralI. Konstantin geri döndü. İtalya ve Fransa, istemedikleri kralın dönüşü üzerine derhal Sevr'in gözden geçirilmesini istediler. İngiltere ise bu ani değişiklik üzerine tarafsız görünmeye çalıştı. Diğer taraftan, Padişah Vahdettin ve Damat Ferit'in Milli Harekete karşı yürüttükleri iç savaş başarısız oldu. İsyanlar bastırıldı. Damat Ferit istifa etti. Türk ordusunun Gümrü'ye girmesi üzerine yenilen Ermeniler barış istedi. 2 Aralık 1920'de Ermenilerle imzalanan Gümrü AntlaşmasıileBatum ve çevresi Türkiye'ye bırakıldı. Böylece ABD BaşkanıW.Wilson'un, Sevr'e uygun olarak 22 Kasım 1920'de çizdiği Ermenistan sınırları geçersiz hale geldi. Bu sırada Güney Anadolu'da Fransızlar da yenildi. Yunan ordusuna karşı kazanılan 1.ve 2. İnönü zaferleri hesapları bozdu. TBMM'nin Sovyet Rusya ile Moskova Antlaşması'nı ve Fransa ile Ankara Antlaşması'nı imzalaması; Sovyet Rusya ile TBMM'nin yakınlaşması, Fransızların ve İtalyanların Anadolu'dan çekilmesi üzerine İngiltere ve Yunanistan yalnız kaldı. İngiltere, Yunan ordusunun kesin zaferi kazanmadan Sevr'i onaylamanın anlamsız olduğunu gördü. İnönü ve Sakarya zaferleri sonrasında İngiltere, Fransa ve İtalya Sevr'in onaylanması ısrarından vaz- geçtiler. Müttefikler, Sevr'i biraz hafifleterek TBMM'ye kabul ettirmeyi denediler. Önce Şubat 1921'de Londra Konferansı'nda, sonra Haziran 1921'deki ve son olarak da Mart 1922'deki barış tekliflerinde "Yeni Sevr" diye adlandırılabilecek yeni taslaklar hazırladılar. TBMM, gerçek bağımsızlığa aykırı bulduğu bütün bu sahte barış tekliflerini reddetti.Atatürk'ün başkomutanlığında kazanılan Büyük Taarruz ve Başkomutan Meydan Muharebesi emperyalizmin Sevr hayalini tamamen bitirdi.Sevr Antlaşması'na göre Türkiye (Ortadaki beyaz bölge)Soru 8: Sevr Antlaşması Hiç Uygulanmadı mıCevap 8: Hep Sevr Antlaşması'nın "ölü doğmuş" olduğu söylenir. Aslında pek de öyle değil. Sevr Antlaşması onaylanmadığı için "hukuken"