Sevgili dostum Çağatay Anadol, yayın yönetmeni olduğu Kitap Yayınevi'nde çoğumuzun haberinin olmadığı, bir köşede unutulmuş kitapların yayınlanmasını sağlayarak çok şey öğrenmemize vesile oluyor. Başta Çağatay Anadol olmak üzere çoğunluğu yabancı yazarlar tarafından kaleme alınmış olan bu eserleri dilimize kazandıranlara teşekkür etmeyi bir borç bilirim. Bir süre önce Bulgar yazar Petır Mateev'in, "Osmanlı Topraklarından Anılar 1861-1904" isimli kitabını okudum, sonra bir kez daha okudum ve Osmanlı İmparatorluğu'nun "Nasıl dağıtıldığını, dağıldığını değil, dağıtıldığını" biraz daha anlamış oldum. Hüseyin Mevsim Hoca'nın sunuş, notlar ve açıklamalarla zenginleştirdiği bu kitabı tarihimize ilgi duyan, gelecek için kuşku taşıyan herkesin okumasını tavsiye ederim.Petır MateevPetır Mateev, 1850 yılında kendi deyişi ile Kazan'da dünyaya gelir. Sakın ola bu Kazan'ı Rusya ile karıştırmayın. Pek bilinmez ama bir dönem Bulgaristan'ın Çirmen sancağına bağlı Kazanluk veya Kızanlık ismindeki köye Bulgarlar kısaca Kazan derlerdi. Osmanlı ise buraya Akçakazanlık adını vermişti. Petır Mateev'in dedesi, Hacı Petır Mateev binden fazla koyunu olan zengin bir tacirdir. İstanbul'da Eminönü'nde Bulgar ticaret erbabının toplandığı Balkapanı Han'da yazıhane açıp, ticari faaliyetlerde bulunmaktadır.1861 yılında henüz on bir yaşındayken babası eğitim için onu İstanbul üzerinden, 1846 yılında Malta Adası'nda açılmış olan İngiliz Protestan Koleji'ne gönderir. Malta'da bulunduğu dört yıl içinde henüz Bulgarlar arasında yaygın olmayan İngilizceyi ana dili kadar iyi öğrenir. Nasıl olur da Bulgarlar arasında çok da bilinmeyen bir dili öğrenmesi için bir baba on bir yaşındaki çocuğunu uzak bir adadaki koleje gönderir Bulgaristan'a ilk Amerikan misyonerler 1858 yılında gelir. Dr. Albert Long ve Dr. Wesley Prettyman isimli bu misyonerler Tırnova ve Şumnu'ya yerleşirler. Kısa süre içinde Bulgar çocukların Avrupai eğitim ve terbiye alması için destek olma isteğiyle harekete geçerler;" Eğitim aldıktan sonra da talebe kendini milletinin aydınlanmasına adayacaktır, bu asil niyet doğrultusunda Malta Koleji'ne Bulgarların da kabul edilmesi için talimat verilmiş" (s. 25). 1864 yılında Malta Koleji kapatılır. Çünkü artık bu eğitimi İstanbul'da verme imkânı elde edilmiştir. Petır Mateev de bu vesileyle İstanbul'a gelir.var taboolaDivId "";var taboolaPlacement "";if (adServiceConfig.isMobile()) {taboolaDivId "mid-article-thumbnails_mobile1_milliyet-" 6881041;taboolaPlacement"Mid Article Thumbnails_mobile1_milliyet";}else {taboolaDivId "mid-article-thumbnails_desktop1_milliyet-" 6881041;taboolaPlacement "Mid Article Thumbnails_desktop1_milliyet";}window._taboola window._taboola || ;_taboola.push({ mode: 'thumbnails-mid-a', container: taboolaDivId, placement: taboolaPlacement, target_type: 'mix' });_taboola.push({ article: 'auto', url: 'https:www.milliyet.com.tryazarlarsinan-genimosmanli-topraklarindan-anilar-6881041' });Dr. Cyrus Hamlin"Osmanlı Ermenileri arasında misyonerlik faaliyetlerinde bulunmak üzere seçilen yüksek zekâlı ve pratik bilgilerle donanımlı Amerikalı Dr. Cyrus Hamlin, aydınlanmanın mektep ve zanaat yoluyla gerçekleştirilmesi gereğine inanıyormuş. Oysa Amerikan Board Heyeti mütevellisi aydınlanmanın öncelikle dini eğitimle gerçekleştirilmesini uygun buluyormuş. Dr. Hamlin kendi fikrini kabul ettirmeyi başararak Ermeniler için Boğaz'daki Bebek Köyü'nde bir ruhban mektebi açmış" (s. 26). Petır Mateev 1865 yılında Robert Kolej'de eğitime başlar ve 1869'da mezun olur. Kendi ifadesine göre 1864 yılında yirmi öğrenci ile açılan okula ertesi yıl on üç Bulgar öğrenci alınır. "Bu talebeler ve babalar kolejin varlığından nasıl haberdar oluyorlar; kim yönlendiriyor, kim çoğuna yarım burs sağlıyor" (s. 28). Sekiz yıl bu okullarda okuyan Petır Mateev'in bile hayretle sorduğu sorulara birkaç satır sonra yine Petır Mateev cevap verir. " Yeni Bulgar Devleti'nin oluşumunda ve eğitim alanında Robert Kolej mezunlarının büyük etkisi olduğundan kuşku yok. Örneğin ilk hükümetlerin çoğunda bir-iki hatta üç kolej mezunu yer alıyordu" (s. 29).Dr. Albert LongPetır Mateev kolejden mezun olduktan sonra Dr. Albert Long'un referansıyla İngiliz Posta Telgraf İdaresi'nde çalışmaya başlar. Kısa bir süre sonra seyahat etme arzusu duymaya başlar. Bu arada bir de teklif alır; " Bir İngiliz tüccarının vapurla 200 civarında Ankara keçisini Güney Afrika limanına teslim etmesi istenmektedir Bu, Angora keçisinin Güney Afrika'ya ilk sevkiyatı olacaktı; bugün Güney Afrika'da Anadoluya kıyasla daha çok tiftik üretiliyor. Daha önce bu yün sadece Anadolu'da elde ediliyordu" (s. 31). Petır Mateev'in bu teklifi aldığı tarih 1875'tir, kitabını ise 1904 yılında yazar, aradan geçen otuz yıla yakın süre içinde Güney Afrika'da yapılan üretim ifade ettiği gibi Anadolu üretimini aşar.Bağdat'a seyahat1875 yılı içinde bir İngiliz hanım, İstanbul'dan Bağdat'a atla yapacağı seyahat için kendisine refakat etmesini ister, çalıştığı yerden izin alan Petır Mateev, "Bir kâbus gibiydi!" dediği bu seyahate katılır. İzmit, Ankara, Konya ve Karaman'ı