Yaptıkları, Orhan Gazi'nin büyük askerî ve idari kabiliyetini gösterir. Bu sebeple bazı tarihçiler, kendisini Osmanlı Devleti'nin hakiki kurucusu olarak vasıflandırır. Osman Gazi'nin, Şeyh Edebali'nin kızı Malhun Hatun'dan doğan oğludur. Ömer Bey'in kızı Bâlâ Hatun'dan doğduğunu veya her iki hanımın da aynı kişi olduğunu; Şeyh Edebali'nin isminin Ömer olduğunu söyleyenler de vardır. Dedesi Ertuğrul Gazi'nin öldüğü 1281 senesinde dünyaya geldi. Orhan, "şehir hâkimi" manasına gelen Türkçe bir kelimedir. Osmanlı padişahlarında ismi Arapça veya Farsça menşeli olmayan tek isim budur. Vezir kardeş Babası tarafından âdeta istikbalin hükümdarı olarak yetiştirildi. Bir devletin kuruluşuna bizzat şahit oldu. Babasının sağlığında kumandan sıfatıyla muharebelere iştirak etti. Sultanönü (Eskişehir) valisi oldu. Bursa'yı fethetti. Babasının hastalığı sebebiyle 1319'dan itibaren birkaç sene ona naiplik yaptı. Babası 1324'te vefat edince, 33 yaşında tahta çıktı. Ağabeyi Alaaddin Paşa, tahtı kendisine teklif etti. O da onu kendisine vezir yaptı. Bu Alaaddin Paşa'nın, Orhan Gazi'nin kardeşi Alaaddin'den başka biri olduğunu söyleyenler de vardır. Dedesi gibi bir âlim olan Alaaddin Paşa, Osmanlı Devleti'nin ilk teşkilat kanunlarını hazırladı. Yaya ve müsellemlerden meydana gelen daimî bir ordu kuruldu. O zamana kadar ordu, gönüllü askerlerden müteşekkildi. Askerlere maaş bağlandı; vergi muafiyeti getirildi. Askerî serpuşu kırmızıdan beyaza çevirdi. Bu devirde Avrupa'da muvazzaf asker usulü yoktu. Ta ki 1448'de Fransa Kralı VII. Charles okçu (Francs-Arches) teşkilatını kurana kadar. Maltepe'den İznik'e... Orhan Gazi, hükûmet merkezini, yeni fethedilen Bursa'ya nakletti. Babasının kumandanı olan silah arkadaşlarına yeni fethedilen yerlerin valiliklerini verdi. Bursa'nın kolayca düşmesi ve Osmanlıların Boğaz sahillerine kadar ilerlemesi, Bizans imparatoru III. Andronikos Paleologos'u telaşlandırdı. Onları durdurmak ve uzun zamandır devam eden İznik kuşatmasını kaldırmak için 1331'de Orhan Gazi üzerine yürüdü. İki ordu bugün İstanbul-Maltepe yakınlarındaki Pelekanon (Eskihisar) mevkiinde karşılaştı. Yaralanan ve iki prensini kaybeden İmparator, ordusunu geri çekmek zorunda kaldı. Gece muharebesini iyi bilen Orhan Gazi, onları takip edip mağlubiyete uğrattı. İmparator canını zor kurtardı. 8 bin kişilik Osmanlı ordusundan 275'i şehit düştü. Bu zafer üzerine uzun zamandır kuşatma altındaki İznik teslim oldu. Orhan Gazi, halktan isteyenlerin eşyalarıyla beraber gitmesine müsaade etti. Buna rağmen halkın çoğu Osmanlı vatandaşı olarak kalmayı tercih etti. Üstelik şehirdeki dul kadınlar, Orhan Gazi'ye müracaat edip, kendilerini askerleriyle evlendirmesini istediler. Bu kadınlarla evlenenler, İznik'te vazifelendirildi. Yeni parlayan yıldız Orhan Gazi İznik'i hükûmet merkezi yaptı. 325 senesinde meşhur İznik Konsili'nin yapıldığı Ayasofya Kilisesi'ni harb hukukunun neticesi olarak camiye; manastırı da medreseye çevirdi. İlk Osmanlı medresesi burada kuruldu. Meşhur âlim Davud Kayseri ve Taceddin Kürdi müderris tayin edildi. İznik, âdeta Müslüman bir Türk şehri hâline geldi. Hristiyanlık tarihinde ehemmiyetli bir yeri olan İznik'in düşüşü, İstanbul'da olduğu kadar, Avrupa'da da infialle karşılandı. Gemlik ve İzmit alınıp, az bir zaman içinde Osmanlılar Boğaz sahillerine dayandı. Bu kalelerin her birinin fethi, efsanelere mevzu olmuştur. Mesela Aydos tekfurunun kızı rüyasında görüp âşık olduğu yakışıklı gencin, sonradan kuşatmanın başındaki Abdurrahman Gazi olduğunu görünce, bunu ilahi bir işaret sayıp kale kapılarını açıvermiştir. Böylece Bizans, Şarktaki topraklarını neredeyse tamamen kaybetmiş oldu. 1341'de Bizans ile ilk sulh anlaşması imzalandı ve bundan sonra Osmanlılarla Bizanslılar yıllarca dostane münasebetler içinde yaşadı. Garp komşusu Karesi Beyliği'nde çıkan taht kavgasından istifade ile 1345'te burası da kansız bir şekilde fethedildi. Karesi prensleri, Osmanlı hizmetine girdi. Kutu Osmanlı-Bizans balayı Bu arada Bizans'ta da taht kavgası baş gösterdi. Yeni imparator VI. Ioannis Kantakuzenos, vaktiyle III. Andronikos'un veziri ve ölünce de küçük oğlu V. Ioannis'in vasisi olan haris bir adamdı. İmparatorun küçüklüğünden yararlanarak tahtı gaspetti. Bir kızı Eleni'yi küçük imparatorla; diğer kızı Theodora'yı desteğini almak istediği Orhan Gazi ile evlendirdi. Sonra da kendisinden yardım istedi. O da 5 bin askerini Rumeli'ye geçirerek yardıma gönderdi. Kantakuzenos, damadını İstanbul'a davet etti. Orhan Gazi, oğulları ile beraber Üsküdar'da üç gün kaldı; İstanbul'u seyretti. Böylece tahtını sağlamlaştıran Kantakuzenos, daha sonra Orhan Gazi'ye sırtını dönerek Papa ile irtibata geçti. Kayınpederinin hıyanetini duyan Orhan Gazi, 1352'de Bizans'ın Anadolu kıyılarındaki son topraklarını, Üsküdar ve Prens Adaları'nı