Günümüzde İslam toplumları ağır bir ahlak sorunu yaşıyor. Ahlakın bozulması insanın bozulmasıdır. Öyleyse işe bu bozulmayı düzeltmekten başlamalıyız. Bunun için de önce bu hastalığın sebeplerini bulmalı, 'hastanın hikâyesi'ni en baştan bilmeliyiz.Diyebilirim ki tarihte Müslümanın başına gelen en büyük musibet, "dindar" kavramının içinden ahlâkî sorumluluğunun boşaltılmış olmasıdır. Başlangıçta böyle bir ayırım yokken, zamanla İslam kültüründe katı bir farz-fazilet, vacip-mendup ayırımı yapılarak farzlarvacipler dondurulmuş, insan ilişkilerine dair birçok ahlâkî ödev, toplumsal yarara dair birçok sorumluluk farzdanvacipten çıkarılıp faziletmendup içine alınmış, "Olursa iyi ama olmasa da olur" haline getirilmiştir. Bu suretle Müslümanların hayatında dindarlık neredeyse birkaç şeklî ibadete indirgenmiştir. Sonuçta din, zamanla her yerde lafı edilen ama ahlâkî tavırlarda lazım olduğunda ortalıkta görünmeyen, yaşanmaktan çok kullanılan bir araç haline geldi; bu yüzden ulemamız bile kimliksiz, kişiliksiz oldu.Bu ahlâkî körlük Kur'an'a bakışta bile fark edilir. Mesela İslam kültüründe, Kur'an'ın muhtevasında hangi konuların bulunduğunu tespit mahiyetinde çok sayıda çalışma vardır. Bu çalışmalarda ahlâka dair ayetlerden görebildiğim kadarıyla- hiç söz edilmemiş, konu tasniflerinde "ahlak" başlığına yer ayrılmamıştır. Oysaki şahsen defalarca tekrarlayarak yaptığım Kur'ân-ı Kerîm taramalarında takriben 1800 ayette (Kur'an'ın 14'ünden daha fazlasında) ahlâkî konulara yer verildiğini tespit ettim. Hatta ilk zamanlarda itikad ve ibadet ile ahlak görevleri arasında bir ayırım bile söz konusu değildi.Ancak, sonradan "Ehl-i sünnet" adı verilen çoğunluk üzerindeki hâkimiyetini gittikçe daha çok güçlendiren zâhirci-lafızcı ulema, itikad-ibadet-ahlak bütünlüğünü ahlak aleyhine bozdu. Ulema, dönemin siyasal çekişmelerinin de etkisiyle, kimi yöneticilerin ahlak dışı davranış ve uygulamalarını görmezden geldiler; ahlak konusuna önem vermeleriyle bilinen Mûtezile âlimlerine karşı çıkma gayretiyle "Amel imandan cüz değildir" tezini savundular. Bu, siyasi-mezhebî destekçiye verilen bir tür 'endüljans'tı. Ama sonuçta fıkıh ve diğer dinî ilimler karşısında ahlak itibardan düşürüldü.Müslüman toplumlarda erken dönemlerden itibaren temel dinî ilimler tevhidkelam, fıkıh, tefsir ve hadis şeklinde teşekkül etmiş; bunlara Kur'an ve hadislerin yanında, dış kaynakların da etkisiyle beşinci bir alan olarak tasavvuf eklenmiştir. Sonuçta ortada kalan ahlaka tasavvuf sahip çıkmış; o da kendi genel fikriyatına ve dünya görüşüne uygun olarak tevekkül, teslimiyet, terk ve (insan özgürlüğünün reddi anlamında) kader gibi kavramları ilk dönemdeki aktivizmin tersine- pasifleştirici anlamlarda yorumlamıştır. Böylece tasavvufun etki alanını genişletmesiyle Peygamber efendimizin ve ilk neslin zihnine ve hayatına hâkim olan dinamik dindarlığın yerini pasif dindarlık almıştır. Bu din