Azerbaycan Cumhuriyeti 104. yılını kutluyor. Peki müstakil Azerbaycan Halk Cumhuriyeti ne zaman, nerede kuruldu Kurucuları kimlerdi Türk tarihinin bu altın sayfası maalesef Türk kamuoyu tarafından yeterince bilinmiyor. İşte yarın o kutlu günün 104. seneidevriyesi Azerbaycan Halk Cumhuriyeti (Azerbaycan Xalq Cumhuriyeti) fikrinin en önemli kahramanları hiç şüphesiz Nesip Bey Yusufbeyli, Mehmet Emin Resulzade, Ali Merdan Topçubaşı, Feth Ali Han Hoyski gibi yıldız isimlerdir... Azerbaycan Halk Cumhuriyeti, uzun yıllar süren fikrî, siyasi ve içtimai hazırlık döneminde olgunlaşan bir hareketin meyvesidir. Nesip Bey Yusufbeyli, Odesa'da hukuk eğitiminin yanı sıra sık sık Kırım'a giderek Tercüman gazetesinde yazılar yazdı ve çeşitli görevler yaptı. Daha sonra İsmail Bey Gaspıralı'nın kızı, Türk dünyasının ilk milletvekili, ilk yazarı ve gazetecisi olan Şefika Hanım Gaspıralı ile evlenen Nesip Bey Yusufbeyli bir süre sonra memleketi Gence'ye döndü. Nesip Yusufbeyli, Gence'de "Türk Ademi Merkeziyet Fırkası" adlı partiyi kurdu. Tarihte başında "Türk" ismi geçen ilk parti bu partidir. Partinin Türk milliyetçiliğini önceleyen bir programı vardı. Öte yandan Bakülü bir avukat olan Mehmet Emin Resulzade de Bakü'de "Müsavat" adında, içinde daha çok "İslamcı"ların, liberallerin ve solcuların ağırlıklı olarak yer aldığı bir parti kurar. Nesip Yusufbeyli ve Mehmet Emin Resulzade'nin yolları "Açık Söz" gazetesinde kesişir. Ve "Azerbaycan'a bağımsızlık düşüncesi" bu tanışmadan sonra bir idealden mutlak hedef hâline gelmiştir. Sene 1917 Bolşevik ihtilali gerçekleşir. Bolşevikler ve Menşevikler arasındaki mücadele, Kızılordu ve Çarlık ordusunun çekişmelerinden doğan boşlukta 11 Kasım 1917'de Tiflis'te Gürcü, Ermeni ve Türk temsilcilerinden oluşan Bolşevik karşıtı Transkafkasya Komiserliği'nin varlığı çok uzun sürmedi zira Türkler aleyhine alınan kararlardan rahatsız olan Azerbaycan Millî Şûrası tarafından alınan ani bir kararla 28 Mayıs 1918 yılında "Azerbaycan Halk Cumhuriyeti" ilan edildi. Şûra başkanlığına Mehmet Emin Resulzade, icra heyetinin başkanlığına da Feth Ali Han Hoyski getirildi. 4 Haziran'da Osmanlı İmparatorluğu ile Batum anlaşması imzalandı. 12 Haziran'da Bakü Sovyet Ordusu Gence'ye doğru yola çıktı. Hükûmeti Tiflis'ten