Mesnevî-i Nuriye'de geçen şu ifade, Cüz, cüz'î; küll, küllî konusuna örnek bir metindir:"Evet, cismine verilen hayat sayesinde, geniş duygularınla âlem-i şehadet üzerinde cevelân etmekle filcümle cüz'îyet kaydından kurtulmuşsun. Ve keza, insaniyet itâsıyla (bahşedilmesiyle) bilkuvve "küll" hükmündesin. Ve keza, iman ve İslâmiyet ihsanıyla bilkuvve "küllî" olmuşsun. Ve keza, marifet ve muhabbetin in'amıyla muhit bir nur olmuşsun. Binaenaleyh, dünyaya ve cismanî lezaize meyledersen, âciz, zelil bir "cüz'î" olursun. Eğer cihazatını insaniyet-i kübra denilen İslâmiyet hesabına sarf edersen, bir "küllî" ve bir "küll" olursun."1 İnsan bedenine verilen hayat sayesinde ve onunla takılan duygularla âlemi inceleme gezintisinde bulunurken bütünüyle cüz'îyet bağından kurtulmuşsun. Nasıl mı Söz konusu nimetler verilme öncesi hâlinde iken, azıcık bir şey iken şu âleme gelmekle o hâlden kurtulup beraberindeki nimetlerin ihsanıyla birden hayat ve duygu sahiplerin umumî grubuna girerek küllîleşildi ve dolayısıyla o azlık, çokluğa dönüştü. İşte bunların yanı sıra insaniyetin ihsanıyla, potansiyel ve düşünce hâliyle bütün (küll) hükmüne kavuşuldu. Bunların üzerine iman ve İslâmiyet'in de ihsanıyla artık tamamen bütünleşip, tam olundu. Ve nihayet bunların hepsinin marifet ve muhabbetle harmanlanmasıyla her yanı kuşatan nur olunur, nuranîleşir ve aydınlatılır. Buraya kadar kemalâtın basamakları sıralanırken sıralanan muhteşem hâdiseler mana-i harfî noktasından değerlendirildi. Bahsedilen tavsiye, yazılan reçete uygulanmayıp, maddî, nefsî, cismanî ve ismî nazarıyla bakılır, öylece muamele edilirse yani dünyaya, cismanî lezzetlere meyledilirse, o zaman insan, yukarıda sıralanan o muazzam küllî manaları kaybeden zelil bir cüz'î olur. Yok, eğer ihsan edilenlerin en büyüğü olan iman ve İslâmiyet hesabına sarf edilirse onlardan müteşekkil şahs-ı manevîye dâhil olarak küllî bir manaya, en güzel kıvama ve artık cüzleri aşan ve bütüne ulaşan bir keyfiyete yücelir. Çalışmamızın ruhuna uygun bir davranış da ortaya koymalıyız. İşlenen konu ile başkaları tarafından yapılan çalışmalardan bazılarını iktibasla buralara taşıdık ve bütünüyle