Doç. Dr. Ali Murat Kırık Marmara Üniversitesi İletişim Fakültesi Görsel İletişim Tasarımı Anabilim Dalı Başkanı Dijital ortamda toplanan veriler tüketicilerin analiz edilmesini sağlamakta ve kişiler, oluşturulan suni ihtiyaçlarla âdeta dijital köle durumuna gelmektedir. Metaverse teknolojisinin de bu safhada aktif bir rol üstleneceği tahmin edilmektedir. Bu durum kapitalist dünya düzeninin açık bir realitesidir. E-Ticaret pazar büyüklüğü, 2019'da 9,09 trilyon dolar iken, 2020'de pandeminin etkisiyle 10,36 trilyon dolara ulaşmıştır. 2027 için ise gelirin 27,15 trilyon dolara sabitlenmesi beklenmektedir. Tüketim kültürünün olumsuz yönleri baskındır. Koronavirüs pandemisi birçok alanda köklü değişimler meydana getirirken tüketimin de artmasına sebebiyet verdi. İhtiyaç olsun ya da olmasın fertlerin tüketime yönelmesi noktasında e-Ticaret sitelerine olan rağbet de arttı. Bu durum, tüketim kültürü ve tüketim toplumunun büyümesine sebebiyet vermiştir. Tüketim kültürü, "piyasa tarafından kolaylaştırılan ve böylece tüketici ile kullandığı veya tükettiği mal veya hizmetler arasında belirli bir ilişki oluşturan maddi bir kültür biçimi" şeklinde tanımlanmaktadır. Tüketim toplumu ise insanları mal satın almaya ve kullanmaya teşvik eden bir toplumdur. Günümüzde bazı insanlar, tüketim toplumunun insanlara daha iyi hayat sağladığını düşünmektedir. Tüketim toplumu, modern Batı toplumlarına bazen uygulanan ve bu toplumların malzeme ve hizmet üretiminden ziyade mal ve eğlence tüketimi etrafında giderek daha fazla örgütlendiklerini öne süren bir terimdir. Tüketim kültürünün temel özellikleri, ihtiyaçların arzulara dönüşmesi, faydacılık, ihtiyaç-değerler, meta fetişizmi, gösterişli boş zaman ve tüketim, kültürel değerler, estetize etme, yabancılaşma, farklılaşma ve hız olarak özetlenebilmektedir. Tüketim toplumu, bireylerin prestij, kimlik ve statü kazandığı metaların tüketimi ve teşhiri etrafında örgütlendiği bir toplumdur. Bu toplumunun bir iyi bir de kötü yanı mevcuttur. Tüketim, ekonomik büyümeyi ve yeniliği teşvik etse de, çevresel ve ahlaki bozulmadan daha yüksek borç seviyelerine ve zihinsel sağlık sorunlarına kadar birtakım sıkıntıları beraberinde getirmektedir. Modern anlamda tüketiciliğin bileşenleri 18. yüzyıla dayandırılıyor olsa da tüketim daha çok 19. yüzyılın sonundan başlayarak geniş halk kitlelerine açılmaya başlamıştır. Modern tüketim toplumunun doğuşu Avrupa'da meydana gelmiş ve buradan yayılmaya başlamıştır. YIKICI TESİRLERİ VAR Tüketim kültürünün olumsuz yönleri baskın bir durumdadır. Tüketim kültürü bir ideoloji olarak birkaç farklı ekonomik sistemde mevcut olabilirken, çoğunlukla kapitalizmle ilişkilendirilmektedir. Bir sistem olarak tüketim kültürünün ilk negatif yanı, çevre üzerinde yıkıcı etkileri olabilmesidir. Zira tüketim kültürü, Avrupa ve Kuzey Amerika'daki Sanayi Devrimi olaylarıyla birlikte gelişmiş ve yoğunlaşmıştır. Bu safhanın bir parçası olarak toplum, küçük ev tabanlı üretimden fabrika sistemine geçiş yapmıştır. Fabrikalar, üretim sürecinin bir yan ürünü olarak büyük miktarda hava ve su kirliliği meydana getirmiştir. 20. asır boyunca tüketim yoğunlaşıp, fabrikalar Asya'nın bazı bölgelerine taşındıkça kirlilik seviyesi artmış ve dünyaya yayılmıştır. Ayrıca, tüketimin bir başka tesiri de ürettiği atık veya çöp miktarıdır. Tüketim toplumunun ikinci ana olumsuz yanı kaynakların hızlıca tükenmesidir. Kapitalist rekabet ilkesi, tüketim toplumunda hayati derecede önemlidir. Firmaların ürünlerinin üretiminde ve satışında birbirleriyle rekabet etmeleri gerektiği fikrini teşvik eder. Hâl böyle olunca da bu rekabet, firmaları rakiplerine göre daha düşük fiyatlarla mal sunmaya itmektedir. Bunu yapabilmek için birçok firma ürünlerinin kalitesini düşürmüştür. Kalite ve maliyet düştükçe tüketim artmaktadır. TÜKETİM KÜLTÜRÜNDE E-TİCARET TESİRİ Tüketimin artışının bir diğer sebebi ise e-Ticaret'in gelişim göstermesi ve yaygınlaşmasıdır. E-Ticaret web sitelerinin profesyonel şirketler tarafından geliştirilmesi, muazzam online işlem ve satış kapsamı sağlamaya başlamıştır. E-Ticaret web sitesi hizmetleri, genellikle bilgi aramak ve bilgi edinmek için kullanılan normal bir web sitesinden bağımsız olarak, kullanıcının fiziki bir pazara gitmeden mal ve hizmet satın almasına imkân tanımaktadır. Bu sistem 1948-49'a kadar uzanmaktadır. Daha sonrası faksla yapılan bu ticaret internetle birlikte âdeta vücut değiştirmiştir. İnternetin geniş çapta benimsenmesi ve 1991'de World Wide Web'in ve 1993'te internete erişim için ilk tarayıcının tanıtılmasıyla birlikte, e-Ticaret'in gerçek anlamda yaygınlaşması başlamıştır. Daha yakın zamanlarda, akıllı telefonların global olarak yayılması ve internete hızlı geniş bant bağlantılarının erişilebilirliği ile birlikte, e-Ticaret mobil cihazlara taşınmıştır. Nitekim günümüzde e-Ticaret, elektronik Pazar yerlerinde ve internet üzerinde çalışan tedarik zincirlerinde yürütülmektedir. STATÜ İÇİN TÜKETİM E-Ticaret, iş algısını değiştirmiştir. İster tüketici, ister satıcı, ister reklamcı veya iş modelinin kendisi olsun, işin parçası olan her ferdi etkilemiştir. Ekonomist Thorstein Veblen, tüketicilerin ürünleri doğrudan kullanım değerleri için değil, sosyal ve ekonomik statüye işaret etmenin bir yolu olarak satın aldığı, sahiplendiği ve kullandığı gösterişçi tüketim kavramını geliştirmiştir. Sanayi Devrimi'nden sonra hayat standartları yükseldikçe, "gösterişçi tüketim" de o denli artmıştır. İnternet kullanıcılarının sayısındaki artış, e-Ticaret, mobil ticaret ve dijital reklamcılık gibi diğer dijital endüstrilerde de önemli bir büyümeye yol açmıştır. Online mağazalarda tüketiciler, ürünlerini dünyanın her yerinden satın alabilecekleri için birçok ürün seçeneğine sahiptir. Ayrıca, mağaza çevrimiçi olduğu için satıcının alan konusunda endişelenmesine gerek yoktur, bu nedenle istedikleri kadar çok ürün sunabilmektedirler. E-Ticaret'in avantajlarından biri kolaylıktır. Koltukta veya ofis koltuğunda oturarak ürününüzü sipariş edebilir ve bir süre sonra ürününüzü kapınıza kadar getirebilirsiniz. Ayrıca e-Ticaret sitelerinde çevrimiçi pazar küresel olarak genişletilebilmektedir. Bu durum ise üreticiler arasındaki rekabeti arttırmakta ve sonuçta tüketicilere fayda sağlayarak maliyetleri düşürmektedir. Bu durum tüketim toplumu ve e-Ticaret arasındaki ilişkiyi de ortaya koymaktadır. "ÇALIŞ VE TÜKET" KÜLTÜRÜ Dürtüsel, zorlayıcı ve bağımlılık oluşturan satın alma, bir uçta normal dürtüsel tüketici davranışını ve diğer uçta bağımlılık davranışını içeren bir süreklilik ortaya koymaktadır. Anlık satın alma "tüketicinin kendiliğinden, düşünmeden, anında ve kinetik olarak satın alma eğilimidir." Bu noktada insanlar ihtiyacı olsun ya da olmasın tüketime yönelmekte ve kimi zaman da aldıklarını kullanamamaktadır. Greenfield'e göre internette zorunlu veya bağımlılık yapan satın almanın doğrudan bir kanıtı bulunmamaktadır. Bununla birlikte, zorunlu satın alma eğilimi internet bağımlıları arasında genel internet kullanıcılarına oranla daha yaygındır. Kimi araştırmalara göre e-Ticaret sitelerindeki fiyat mukayeseleri sebebiyle gereksiz tüketim artabilmektedir. Sırf fiyatı ucuz ya da kampanyalı olan bir ürün alınabilmekte ve sonrasında israf meydana gelebilmektedir.